Ավանդույթի և նորի միջև սահմանայնության դրսևորումները Օրհան Փամուկի «Կարմրահեր կինը» վեպում
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2022.13.3.046Keywords:
ավանդույթ, արդիականություն, Արևելք, Արևմուտք, կարմրահեր կին, Լիլիթի արքետիպ, սահմանայնություն, զարգացման մոդելներAbstract
Օրհան Փամուկի տեղծագործական համակարգի հիմքում Արևելքի և Արևմուտքի, ավանդույթի և նորի միջև երկխոսության հնարավորության խնդիրն է։ «Կարմրահեր կինը» վեպում դիտարկվում են զարգացման մոդելներ, որոնք բնորոշ են Արևմուտքին. ավանդույթի և մոդեռնիզմի պայքարում հաղթում է մոդեռնը (Էդիպի կերպարը) և Արևելքին. այս պայքարում հաղթում է ավանդույթը (Ռոստամի և Սոհրաբի, Իվան Ահեղի կերպարները): Վեպում երիտասարդ հերոսը կարմրահեր կնոջ հանդեպ խանդի և ազատության ցանկության պատճառով նախ «սպանում է հորը», ջրհորի խորքում անօգնական թողնելով՝ լքում է վիրավոր վարպետին, այնուհետև ինքն է սպանվում վարպետի՝ պապի կողմից դաստիարակված որդու ձեռքով։ Այսպիսով, սկզբում արդիականը հաղթում է ավանդույթին, բայց ավանդույթը, ի վերջո, «վրեժ է լուծում» արդիականից: Վեպի հեղինակը շեշտում է ավանդույթ-արդիականություն առնչության անկայուն սահմանին հաջորդ սերունդների երկարատև տատանումների հնարավորությունը:
Վեպի գաղափարագեղագիտական համակարգում սահմանայնության գեղարվեստական դրսևորումներն են հետևյալ խորհրդանիշներն ու պատկերները՝ Օնգյորեն բնակավայր իջնելը և բարձրանալը, նոճիները՝ հերոսների և աստղերի միջև, գերեզմանոցը, երկնքում փայլող և ընկնող աստղերը, ջրհորը, աչքերը, բուն, կարմիր գույնը: Ամենակարևոր սահմանային կերպարը կարմրահեր կինն է, որի հիմքում առասպելական Լիլիթի՝ Ադամի և Եվայի, Աստծո և Սատանայի միջև սահմանային արարածի արքետիպն է: Նա պապի, վարպետի, հոր և որդու, այսինքն՝ սերունդների ճակատագրերի հանգուցակետում է: Վեպում Լիլիթի արքետիպին հակադրվում է Եվայի՝ տան օջախին և ավանդույթներին նվիրված կնոջ արքետիպը ՝ արտահայտված հերոսի մոր և կնոջ կերպարներով։
Կարմրահեր լինելը հերոսուհու ընտրություն է: Այս կինը քաղաքակրթական չափումով խորհրդանշում է Թուրքիայի Հանրապետությունը, որը կանգնած է Արևելքի և Արևմուտքի միջև ընտրության առջև: Ինչպես կարմրահեր կինը՝ որպես սահմանային կերպար, կարող էր միաժամանակ պատկանել մի քանի տղամարդկանց, այդպես և Թուրքիան կարող է լինել ինչպես Արևելք, այնպես էլ Արևմուտք: Գրողը քանիցս արտահայտել է իր դիրքորոշումը «հայրերի ու որդիների» խնդրի կապակցությամբ՝ այն լուծելու համար առաջարկելով հետևյալ բանաձևը՝ հիմնվելով օսմանյան ավանդույթի վրա, բացվել դեպի Եվրոպա։ Սա Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական օրինաչափ դիրքորոշումն է, որն իր պատմության ընթացքում յուրացրել է այլ ժողովուրդների մշակութային ավանդույթները՝ ստանալով համադրական ինքնություն։
References
Օ.Փամուք, Կարմրահեր կինը, Երևան, «Անտարես» 2017:
Ни одна жизнь не достойна романа, Орхан Памук о современной Турции и противостоянии Востока и Запада, 24.02.2017, https://lenta.ru/articles/2017/02/24/pamuk/
Лекция нобелевского лауреата Орхана Памука в СПбГУ (20.02.2017), https://www.youtube.com/watch?v=pAWE20dCveI
Философская энциклопедия β, https://terme.ru/termin/kolodec.html
Э. Нойман, Великая Мать, https://www.rulit.me/books/velikaya-mat-read-551670-20.html
Колодец посвящения в Синтре, https://tury.club/sight/kolodec-posvyascheniya-v-sintre-20542
Антуан де Сент-Экзюпери, Планета людей, 1963.
V.Zingsem, Lilith, Adams erste Frau. 3. Auflage. Reclam, Leipzig 2005.
Литературный салон, Чтения, Н. Хафизова, Матрица женственности: архетипы Евы и Лилит, https://lit-salon.com/video/chtenija
Şahika Karaca, MY RED HAIR IS MY FREEDOM: IMAGE OF LILITH IN ORHAN PAMUK’S NOVEL, THE RED HAIRED WOMAN, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/744837
Б.А. Базыма, Психология цвета: Теория и практика, Изд. Речь, 2005, Цветоведение, Язык цвета или символика, Лекция 8, http://mikhalkevich.narod.ru/kyrs/Cvetovedenie/main8.html,
https://studfile.net/preview/1825562/
Pauline Albenda, The "Queen of the Night" Plaque: A Revisit, Journal of the American Oriental Society, Vol. 125, No. 2 (Apr. - Jun., 2005), pp. 171-190, https://www.jstor.org/stable/20064325?seq=1#page_scan_tab_contents
Л.С. Баешко, А.Н.Гордиенко, А.Н.Гордиенко, Энциклопедия символов, Под редакцией к.и.н. О.В. Перзашкевича, М. Эксмо, 2007.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
