ECCLESIASTICAL AND POLITICAL ACTIVITY OF CATHOLICOS PETROS I GETHADARDZ 1019-1045

Authors

DOI:

https://doi.org/10.46991/jos.2024.25.1.272

Keywords:

Petros I Gethadardz, Hovhannes-Smbat, Constantine IX Monomachos, Armenian church, Ani, Byzantium, Armenian kingdom of Bagratid, Decline, Ecclesiastical state, Catholicosate

Abstract

The article investigates the activities of the Armenian Catholicos Petros Gethadardz (1019-1059) on the eve of the fall of the Armenian Bagratid Kingdom, 1019-1045. Petros I, nicknamed “Gethadardz” (i.e., turning back the river), ascended the throne during the lifetime of the previous Patriarch Sargis Sevantsi (992-1019), violating the traditional order of succession of Catholicoses. He manages to relatively defuse internal political tensions in the country and temporarily mitigate the severity of external challenges. In the Armenian-Byzantine ecclesiastical and political relations, Petros Gethadardz undertook diplomatic missions many times. In 1022, he negotiated with the Byzantine Emperor Basil II (976-1025) in Trebizond and gave him the will of the Armenian king Hovhannes-Smbat (1018-1041), according to which the kingdom of Ani was to pass to Byzantium after the death of the latter. By this, the invasion of Ani by the Byzantine army was prevented and the existence of the kingdom was temporarily extended. In 1037 as a result of the tension between the political and ecclesiastical sovereigns of Armenia, Petros was dethroned and imprisoned. However, at the request of the clergy and many secular people, he was released and restored to the Patriarchal throne. Rejecting the Chalcedonian aspirations of the Byzantines, he does not make the Armenian Monophysite religion an object of theological "bargaining". After the death of the crowned brothers Ashot IV and Hovhannes-Smbat (1041), Petros cooperated with the national forces and, anointing Gagik II as king in 1042, tries to prevent the fall of the Bagratid kingdom. Peter Gethadardz's influence on the internal and external affairs of the country was significant, which was directly proportional to the enormous economic and material wealth of the ecclesiastical state led by him. During his reign, the economic potential of the Armenian Church reached an unprecedented level. The clergyman, who was famous as a miracle worker, was an ideological friend of one of the most educated people of the time, the Armenian prominent military, political figure and philosopher of the 11th century Grigor Magistros. Medieval Armenian historiography, which does not have the necessary amount of information about the history of relations between the Armenian secular and spiritual authorities and is also insufficiently aware of the Armenian-Byzantine diplomatic relations, has an ambiguous attitude towards Petros Gethadardz.

References

Ալիշան Ղ., Այրարատ, Սուրբ Ղազար, Մխիթարեան տպ., Վենետիկ, 1890:

Ալիշան Ղ., Հայապատում, Սուրբ Ղազար, Մխիթարեան տպ․, Վենետիկ, 1901:

Ալիշան Ղ., Յուշիկք հայրենեաց Հայոց, Յանուարի 6 ի հայս, Մխիթարեան տպ․, Վենետիկ, 1869:

Ալիշան Ղ., Շիրակ, Սուրբ Ղազար, Մխիթարեան տպ., Վենետիկ, 1881:

Ալիշան Ղ., Շնորհալի եւ պարագայ իւր, Մխիթարեան տպ., Վենետիկ, 1873:

Աճառյան Հ., Հայոց անձնանունների բառարան, հ. Գ, Պետական համալսարանի հրատ., Եր., 1946:

Աճառյան Հ., Հայոց անձնանունների բառարան, հ. Դ, Պետական համալսարանի հրատ․, Եր․, 1948:

Առաքելյան Բ., Քաղաքները և արհեստները միջնադարյան հայաստանում IX-XIII դարերում, հ. Բ, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1964:

Արիստակէս Լաստիվերցի, Պատմութիւն, Մատենագիրք Հայոց, հ․ ԺԶ, ԺԱ դար, ԵՊՀ հրատ․, Եր․, 2012:

Բարթիկյան Հ., Բյուզանդիան և հայ պետականությունը X-XI դդ․, Հայ-Բյուզանդական հետազոտություններ, Աճեմյան մատենաշար, հ. Ա, Եր., 2002:

Բարթիկյան Հ., Պետրոս Ա Գետադարձ և Կոստանդին IX Մոնոմախ, Հայ-բյուզանդական հետազոտություններ, հ. Ա, Աճեմյան մատենաշար, Եր., 2002:

Գիրք որ կոչի Յայսմաւուրք, մեհեկի ԻԳ, մարտի 2, տպ. Գր. Մարզվանեցու, Կ. Պոլիս, 1730:

Գրիգոր Մագիստրոսի թղթերը, աշխատասիրութեամբ Կ. Կոստանեանցի, Տպարան Գ․ Սանոյեանցի Աղէքսանդրապօլ, 1910:

Դիվան հայ վիմագրության, պրակ Ա, Անի քաղաք, կազմեց Հ․ Օրբելի, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ․, Եր․, 1966։

Զամինեան Ա., Հայոց եկեղեցու պատմութիւն, տպ. Ս. Աւագեանի, Նոր-Նախիջեվան, 1908:

Զարբհանալեան Գ․, Հայկական հին դպրութեան պատմութիւն, Մխիթարեան տպ․, Վենետիկ, 1897:

Լեո, Անի, ԵՊՀ հրատ., Եր., 1963:

Լեո, Երկերի ժողովածու, հ. Բ, Հայաստան հրատ., Եր․, 1967:

Խաչիկյան Լ., Հակոբ Սանահնեցի՝ ժամանակագիր XI դարի, աշխատություններ, հ․ Ա, Նաիրի հրատ․, Եր․, 2012:

Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմություն հայոց, աշխատասիր. Կ. Մելիք-Օհանջանյանի, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1961:

Կոստանեանց Կ., Տէր Պետրոս Ա Գետադարձ, տպ. Մայր աթոռ Ս. Էջմիածնի, Վաղարշապատ, 1897:

Հակոբյան Թ., Անի մայրաքաղաք, ԵՊՀ հրատ., Եր., 1988:

Հայ ժողովրդի պատմություն, հ. Գ, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1976:

Հայոց պատմություն, հ. Բ, Միջին դարեր (IV-XVII դարի առաջին կես), Գիրք II, (IX դարի կես- XVII դարի առաջին կես), Զանգակ-97 հրատ., Եր., 2014:

Հաւաքումն պատմութեան Վարդանայ վարդապետի, Սբ. Ղազարի տպ., Վենետիկ, 1862:

Հացունի Վ., Կարեւոր խնդիրներ հայ եկեղեցւոյ պատմութենէն, Մխիթարեան տպ., Վենետիկ, 1927:

Մաթևոսյան Ա., Ե-ԺԲ դարերի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, Եր., 1988:

Մաթևոսյան Կ., Անի, եկեղեցական կյանքը և ձեռագրական ժառանգությունը, Մայր աթոռ սուրբ Էջմիածին, Եր., 1997:

Մաթևոսյան Կ., Անին մայրաքաղաք և կաթողիկոսանիստ, ՊԲՀ, 2008, №3:

Մաթևոսյան Կ., Անի-Շիրակի պատմության էջեր, հոդվածների ժողովածու, հեղինակային հրատ., Եր., 2010:

Մաթևոսյան Ռ., Բագրատունյաց Հայաստանի պետական կառուցվածքն ու վարչական կարգը, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1990:

Մանանդյան Հ., Երկեր, հ. Գ, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1977:

Մանր ժամանակագրություններ, XIII-XVIII դդ., հ. Ա, կազմեց Վ. Հակոբյան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1951:

Մատթէոս Ուռհայեցի, Ժամանակագրութիւն, տպ․ Մայր աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի, Վաղարշապատ, 1898:

Մելիքսեթ-բեկ Լ., Վրաց աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հ. Ա, (Ե-ԺԲ դդ.), Հրատ. Մելքոնյան ֆոնդի, Եր., 1934:

Մխիթար Այրիվանեցի, Պատմութիւն հայոց, տպ. Լազարեան ճեմարանի, Մոսկվա, 1860:

Յովսեփյան Գ., Յիշատակարանք ձեռագրաց, հ. Ա, Կիլիկիայի հայոց կաթողիկոսութեան տպ., Անթիլիաս, 1951:

Նոր Բառգիրք հայկազեան լեզուի, հ. Բ, ԵՊՀ հրատ., Եր., 1981:

Շառլ Դիլ, Բյուզանդիայի պատմության հիմնախնդիրները, առաջ. Հ. Բարթիկյանի, տպ. Սարգիս Խաչենց փրիթինֆո, Եր., 2005:

Չամչյան Մ․, Հայոց պատմություն, հ. Բ, ԵՊՀ հրատ., Եր․, 1984:

Պէրպէրեան Հ., Հայոց կաթողիկոսական աթոռի բարձումն 11-րդ դարուն երկրորդ կէսին, Հանդես ամսօրեայ, 1967, №4-6:

Ջալալեանց Ս., Ճանապարհորդութիւն ի մեծն Հայաստան, մասն Ա, Տպագրատուն Հոգեւոր ճեմարանի Հայոց Տփխիսայ, Տփխիս, 1842:

Սամուէլ Անեցի և շարունակողներ, աշխատասիր․ Կ․ Մաթևոսյանի, Նաիրի, հրատ․, Երևան, 2014:

Վիմական տարեգիր, Կազմ. Կ. Կոստանեանց, Տպ. Գիտութեանց ճեմարանի կայսերականի, Ս. Պետերբուրգ, 1913:

Տարեգիրք Սմբատայ Սպարապետի, Փարիզ, 1859, էջ 28, տպ. Է. Թունոյի, Փարիզ, 1859:

Տեր-Պետրոսյան Լ., Խաչակիրները և հայերը, հ. Բ, Հայկական մատենաշար, Գալուստ Կիւլպէնկեան հիմնարկութիւն, Եր., 2007:

Փավստոս Բուզանդ, Հայոց պատմություն, թարգմ. և ծանոթ. Ստ. Մալխասյանի, ԵՊՀ հրատ., Եր., 1987:

Քյոսեյան Հ., Հայ եկեղեցական մատենագրություն:

Օրմանյան Մ., Ազգապատում, հ. Ա, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, 2001

Օտար աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, հ. 10, Բյուզանդական աղբյուրներ, հ. Գ, Հովհաննես Սկիլիցես, խմբ. Ս. Կրկյաշարյանի, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1979։

Арутюнова-Фиданян В., Армянские средневековые историки об экспансии Византийской империи, ՊԲՀ, 1978, Nº2.

Арутюнова-Фиданян В., К истории падения Ани (О личности “царского раба” в “истории” Михаила Атталиата), // Вестн. обществ. наук АН Армянской ССР. 1967. № 9.

Арутюнова-Фиданян, Роль «образа другого» во взаимодействии цивилизации. Армяно-византийская контактная зона, (X-XI вв.), Вестник ПСТГУ, Сер. III, филология 2021, вып. 69.

Грен А., Династия Багратидов в Армении, Журнал министерства народного просвещения, CCXC, Типография В. Балашева, С.-Петербург, 1893, №11.

Мар Н., Сказание о католикосе Петре и ученом Иоанне Козерне, СПБ, 1895.

Скабаланович Н., Византийское государство и церковь в XI веке, типография Ф. Елеонского, Санкт-Петербург, 1884.

Юзбашян К., Армянские государства эпохи Багратидов и Византия IX-XI вв., изд. Наука, Москва, 1988.

Юзбашян К., К хронологии правления Гагика I Багратуни, Античная древность и средние века, вып. 10, 1973.

Юзбашян К., Скилица о захвате Анийского царства в 1045 г., Византийский временник, РАН, изд. Наука, т. 40 (65), 1979.

Bartikyan H., The religious diplomacy of Byzantium in Armenia during the tenth and eleventh centuries, Աճեմյան մատենաշար, հ. Բ, Եր., 2002:

Federico Alpi , 8 luglio 2014, Playing the Great Game: Armenian Nobility and Its Foreign Politics from the 9th-11th Centuries, Leeds International Medieval Congress 2014, University of Leeds, Leeds.

Garsoyan N., The Armenian people from ancient to modern times, volume I, 7, The Independent kingdoms of medieval Armenia, New-York, 1997.

Tournebize Fr., Histoiare politique et religieuse de l’Arménie, T. I, Paris, 1910.

Published

2024-11-01

How to Cite

Alexanyan, V. (2024). ECCLESIASTICAL AND POLITICAL ACTIVITY OF CATHOLICOS PETROS I GETHADARDZ 1019-1045. Journal of Oriental Studies, 25(1), 272+321. https://doi.org/10.46991/jos.2024.25.1.272