Փոխաբերական իմաստը «Հագուստ» իմաստային դաշտում
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2022.13.2.079Keywords:
«հագուստ», իմաստային դաշտ, փոխաբերություն, բառաբարդում, ածանցում, նորակազմություն, դարձվածային միավորAbstract
Հոդվածի նպատակն է ուսումնասիրել և վեր հանել «հագուստ» հասկացություն նշող յուրաքանչյուր բառի փոխաբերական իմաստը (իմաստները), որը հանդես է գալիս միևնույն բառի մակարդակում, նրա հիմնական իմաստի կողքին՝ իբրև ածանցյալ իմաստ, առաջանում է հիմնականում բառի փոխաբերական գործածության հիման վրա և առավել կայուն է: Այսինքն, ամեն բառ, անկախ իր իմաստների բազմությունից, ունենալով իր հիմնական իմաստը, խոսքի մեջ կարող է գործածվել նաև այնպիսի առարկաների, երևույթների, հատկանիշների փոխարեն, որոնք ինչ-որ կողմով առնչվում կամ նմանվում են ուղղակի իմաստ ցույց տված առարկային, երևույթին և այլն: Այդ ընթացքում կատարվում են հետևյալ իմաստային անցումները՝ առարկա→առարկա, առարկա→հատկանիշ, հատկանիշ→հատկանիշ, հատկանիշ→առարկա: Սովորաբար փոխաբերական իմաստը դրսևորվում է ըստ ձևի, գույնի, չափի և այլ առարկաների նմանության, գործողության բնույթի և այլ զուգորդումների: «Հագուստ» հասկացություն նշող բառիմաստների (հատկապես՝ փոխաբերական) փոփոխությունները պայմանավորվում են նաև բառակազմական իրողություններով: Բառաբարդման և ածանցման ժամանակ որպես բառակազմական հիմք հանդես եկող բաղադրիչները (բառ, արմատ) պահպանում են իրենց հիմնական ընդհանուր իմաստները, իսկ հիմք(եր)ի և հավելվող բաղադրիչների շնորհիվ ստանում են նոր բառային իմաստներ (նաև՝ փոխաբերական) և կազմվում նոր բառեր: «Հագուստ» իմաստային դաշտի միևնույն բառանունը լեզվի զարգացման տարբեր փուլերում կամ գրական լեզվի մյուս տարբերակում, ինչպես նաև բարբառներում կարող է ունենալ բոլորովին տարբեր փոխաբերական իմաստ: «Հագուստ» իմաստն արտահայտող բառերի փոխաբերական իմաստները լայն հնարավորություն են ստեղծում նաև բազմաթիվ դարձվածային միավորների առաջացման համար:
References
Վ. Առաքելյան, Ա. Խաչատրյան, Ս. Էլոյան, Ժամանակակից հայոց լեզու, հ.1, Եր., 1979, էջ 172:
«Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան», հհ. 1-4, Եր., 1969-1980:
Ռ. Ղազարեան, Գրաբարի բառարան, 2 հ., Եր., 2000:
Ռ. Սաքապետոյեան, Արեւմտահայերէն-արեւելահայերէն նոր բառարան, Եր., 2011:
Հայոց լեզվի բարբառային բառարան, հհ. 1-7, Եր., 2001-2012:
Ա. Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Եր., 1967:
Փ. Մեյթիխանյան, Նոր բառերի բացատրական բառարան, Եր., 1996:
Ս. Էլոյան, Արդի հայերենի նորաբանությունների բացատրական բառարան, Եր., 2002:
Ad. Akmajian, R. Demers և ուրիշներ, Linguisticks (an introduction to language and comunication), London, 1993, p. 34 (հղումը տե՛ս Ածանցների դերը բառիմաստի փոխաբերացման գործում.- Բանբեր Երևանի համալսարանի, Ա. Մակինյան , 2 (119), Եր., 2006, էջ 108) (http://www.ysu.am/files/11A_Makinyan.pdf):
Մ. Աբեղյան, Երկեր, հ. Զ, Եր., 1974, էջ 119:
Ա. Գալստյան, Փոխաբերացման հոգելեզվաբանական վերլուծություն, Եր., 2008, էջ 60-64:
Ս. Աբրահամյան, Ժամանակակից գրական հայերեն, Եր., 1981, էջ 45:
Ա. Սուքիասյան, Ս. Գալստյան, Հայոց լեզվի դարձվածաբանական բառարան, Եր., 1975 (http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=55):
Պ. Բեդիրյան, Ժամանակակից հայերենի դարձվածաբանություն, Եր., 1973, էջ 88:
Լ. Ղամոյան, «Հագուստ» իմաստային դաշտը նորակազմ բաղադրություններում // Արդի հայերենի բառապաշարի զարգացման և կանոնարկման հիմնախնդիրներ, Եր., 2020, էջ 105-119:
Լ. Ղամոյան, Հագուստ իմաստային խմբի դրսևորումը արդի հայերենի դարձվածային միավորումներում // Լեզու և լեզվաբանություն, թիվ 2 (15), 2016, էջ 74-80 (http://language.sci.am/sites/default/files/languageAndLinguistics/lezow_ew_lezvabanowtyown_
_2.pdf):
Ռ. Մուսեյան, «Հագուստը հասարակական դիրք է» ճանաչողական փոխաբերության առկայացումն անգլերեն և հայերեն դարձվածային միավորումներում // Բանբեր Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան պետական լեզվահասարակագիտական համալսարանի, 1 (48), 2019, էջ 105-113 (https://brusov.am/website/documentation/files/ 7b4a04b7.pdf):
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
