Հայերենի հոլովական իմաստների արտահայտումը թալիշերենի Անբարանի բարբառում
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2022.13.2.097Keywords:
թալիշերեն, հյուսիսային թալիշերեն, Անբարանի բարբառ, հայերեն, հոլով, հետադրություններ, նախադրություններAbstract
Իրանական նախալեզուն ունեցել է ութ հոլով, որոնք բոլորը պահպանվել են Ավեստայի լեզվում, իսկ հին պարսկերենում սինկրետիզմի հետևանքով մնացել են դրանցից վեցը․ սեռականը իրականացնում է նաև տրականի գործառույթները, իսկ գործիականը՝ բացառականի: Դեռևս հին իրանական լեզվադարաշրջանում իրանական լեզուների թեքական համակարգը սկսում է քայքայվել, և արդեն միջին իրանական լեզվադարաշրջանում արևմտաիրանական լեզուները կորցնում են հին իրանական բոլոր հոլովները՝ բացառությամբ սեռականի՝ *-ahya > -ē։ Վերջինս որպես թեք հոլով թեև գործածական էր միջին պարսկերենում, բայց դա պարտադիր չէր և հեշտությամբ փոխարինելի էր ուղիղ հոլովով, իսկ արդեն ժամանակակից պարսկերենում այն ամբողջությամբ անհետանում է, այնինչ պահպանվում է թալիշերենում՝ որպես թեք հոլովի ցուցիչ՝ -i (Անբարանի բարբառում՝ -ə):
Թալիշերենի քերականությանը նվիրված ոչ այնքան բազմազան գրականությունը աչքի է ընկնում լեզվի հոլովական համակարգի հարցում ընդգծված տարակարծությամբ․ որոշ ուսումնասիրողներ գտնում են, որ թալիշերենին հատուկ է երկհոլով համակարգը՝ ուղիղ և թեք հոլովների հակադրությամբ, ոմանք կարծում են, որ այն եռաստիճան է՝ ուղիղ, թեք և բացառական (աբլատիվ) հոլովներով, հետազոտողների մի մասն էլ տարբերակում է երեքից ավելի հիմնական հոլով՝ հոլովների շարքում ընդգրկելով նաև վոկատիվ (կոչական) հոլովը:
Հոլովի քերականական կարգի շուրջ նման տարակարծություն, բնականաբար, առկա է ոչ միայն թալիշագիտության շրջանակներում. տարբեր գիտնականներ հայերենի հոլովական համակարգում տարբերակում են հինգ, վեց կամ յոթ հոլով:
Թե՛ հայերենի և թե՛ թալիշերենի հոլովների քանակի որոշարկման՝ թերևս մինչ այսօր վերջնական լուծում չստացած խնդիրը պահանջում է խորը և համակողմանի ուսումնասիրություն, ինչը, սակայն, դուրս է սույն հետազոտության շրջանակներից: Հայերենի հոլովական իմաստների դրսևորումները թալիշերենի Անբարանի բարբառում ներկայացնելու համար հոդվածի հիմքում դրվել են հայերենի յոթ հոլովների և թալիշերենի երկհոլով համակարգի տեսությունները:
References
Աղայան է․, Ժամանակակից հայերենի հոլովումը և խոնարհումը, Երևան, 1967
Աբեղյան Մ․, Հայոց լեզվի տեսություն, Երևան, 1965
Աբրահամյան Ս․, Ժամանակակից հայերենի քերականություն, Երևան, 1975
Ասատրյան Մ․, Ժամանակակից հայոց լեզու. ձևաբանություն, Երևան, 2004
Ավագյան Վ․, Շարահյուսություն, օժանդակ ձեռնարկ ուսուցչի համար, Երևան, 1983
Խաչատրյան Գ․, Հայոց լեզվի ոլորաններում, Վանաձոր, 1994
Սևակ Գ․, Ժամանակակից հայոց լեզվի տեսություն: Դասագիրք բուհերի համար, Երևան, 1939
Hewson J., Bubenik V., From case to adposition. The development of configurational syntax in Indo-European languages, Amsterdam-Philadelphia, 2006
Otsuka Y., Ergativity in Tongan, Oxford, 2000
Schulze W., Northern Talyshi, München, 2000
Skjærvø P., Old Iranian, in The Iranian Languages, London and New York, 2009
Windfuhr G., Cases, in Encyclopædia Iranica, Vol. V, Costa Mesa, 1992
Ефимов В., Расторгуева В., Шарова Е., Персидский, таджикский, дари. Основы иранского языкознания. Новоиранские языки: западная группа, прикаспийские языки, Москва, 1982
Миллер Б., Талышский язык, Москва, 1953
Оранский И., Введение в иранскую филологию, Москва, 1988
Пирейко Л., Талышский язык. Диалекты Тати Ирана // Основы иранского языкознания. Новоиранские языки: северо-западная группа I, Москва, 1991
Пирейко Л., Талышско-русский словарь, Москва, 1976
Расторгуева В., Средне-пресидский язык, Москва, 1966
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
