Օրինակ՝ Հոմանշությունն ըստ միջնադարի հայ քերականների
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2023.14.2.075Keywords:
փաղանուն, հոմանիշ, զույգ անուն, քերական, մեկնիչ, իմաստասեր, հասկացությունAbstract
Հոմանշությունը բնորոշ է համարվում բոլոր լեզուներին և դիտվում որպես լեզվի զարգացածության ցուցանիշ: Հոմանշային հարաբերությունների խնդիրն արդի լեզվաբանության կարևորագույններից է. ինչպես նշվում է լեզվաբանական գրականության մեջ, արդի փուլում նոր գիտական հոլովույթում հետազոտողները «կրկին ու կրկին վերադառնում են հոմանշային հարաբերությունների վերլուծությանը»` պայմանավորված այն հանգամանքով, որ «հոմանշությունը ձևավորում է լեզվի փիլիսոփայական կողմը»: Եվ այս առումով հատկանշական են միջնադարի հայ քերականների՝ hոմանշային հարաբերություններին վերաբերող մոտեցումները նաև այդ ժամանակաշրջանում ստեղծված հոմանիշների ձեռագիր բառարանների և բառաշարքերի կազմության սկզբունքները բացահայտելու տեսանկյունից:
Հայ գիտական գրականության մեջ հայերենի հոմանիշների տեսությանը, դրանց դասակարգմանը, ստեղծման աղբյուրներին, ոճական կիրառություններին առնչվող խնդիրներին անդրադարձել է Աշոտ Սուքիասյանը: Նրա վկայությամբ՝ հոմանիշ հասկացության համար հայերենում «տարբեր ժամանակներում գործածվել են մի քանի տերմիններ»: Լեզվաբանը, անհրաժեշտ համարելով տեղեկություններ հաղորդել «հին և նոր շրջանի հոմանիշների վերաբերյալ, մեր ժամանակների որոշ մասնագետների մի քանի կարծիքների, ինչպես նաև ժամանակակից լեզվաբանության մի երկու դպրոցի տեսությունների մասին», ներկայացնում է նաև «հոմանիշների հարցերը»` հայ քերականների գնահատությամբ: Նա, սակայն, չի անդրադառնում ստորև ներկայացվող քերականների մեկնություններին, այլ նշում է միայն, որ «Հայ իրականության մեջ հոմանիշների մասին առաջին դատողությունները պատկանում են Դիոնիսիոս Թրակացու հայ մեկնիչներին՝ Ստեփանոս Սյունեցուն և Անանունին»։ Աշոտ Սուքիասյանը նաև վկայակոչում է Արսեն Բագրատունու և Միքայել Սալլաթյանի քերականությունները՝ արձանագրելով. «Հետագայում, 19-րդ դարի առաջին կեսից սկսած՝ հայ քերականները համառոտիվ խոսում են հոմանիշների մասին կամ պարզունակ կերպով սահմանում են «հոմանիշ, նույնանշան կամ փաղանուն», այսինքն՝ հոմանիշ բառերը, կամ էլ պարզապես գործնական նպատակներով իրենց քերականություններին կցում են հոմանիշների բառախմբեր կամ շարքեր»։
References
Աբեղյան Մ., Երկեր, հտ. Զ, Երևան, 1974:
Աղայան Էդ., Հայ լեզվաբանության պատմություն (Սկզբից մինչև մեր օրերը), հտ. 1, Երևան, 1958:
Ամալյան Հ., Միջնադարյան Հայաստանի բառարանագրական հուշարձանները (V-XV դդ.), Երևան, 1966:
Բառարան գաղղիերէն-հայերէն-տաճկերէն աշխատասիրեաց Հ. Սամուէլ վ. Գանթարեան, Վենետիկ, 1886:
Բառարան ի հայկական լեզուէ ի ռուսաց բարբառ, աշխատասիրութեամբ Աղէքսանդրի Մակարեան Խուդաբաշեանց, հտ. 2, Մոսկով, 1838:
Բառգիրք ի բարբառ հայ եւ իտալական Յօրինեալ ի Հ. Մանուէլ վարդապետէ Ջախջախեան, Վենետիկ, 1837:
Բառգիրք հայկազեան լեզուի բաժանեալ յերկուս հատորս արարեալ ի Մխիթարայ վարդապետէ սեբաստացւոյ, Վէնէտիկ, 1749։
Բառգիրք Հայկազեան լեզուի որ է երկասիրութիւն Փեշտըմալճեան պատուելի Գրիգոր մեծիմաստ վարժապետի, hտ. II, Կ.Պօլիս, 1846:
Բառգիրք հայոց, քննական բնագիրը, առաջաբանը և ծանոթագրությունները Հ. Ամալյանի, Երևան, 1975:
Գաբամաճեան Ս., Նոր բառագիրք հայերէն լեզուի, Կ. Պոլիս, 1910 :
Դավիթ Զեյթունցի, Մեկնութիւն Քերականի, աշխ.-մբ Եր. Մելքոնյանի, Երևան, 198:
Եսայի Նչեցի, Վերլուծութիւն քերականութեան, աշխ.-մբ Լ. Խաչերեանի, Երևան, 1966 :
Խաչերեան Լ., Գր. Պահլաւունի Մագիստրոս.Կեանքն ու գործունէութիւնը, Լոս Անճելըս, 1987:
Խաչերյան Լ., Գլաձորի համալսարանը հայ մանկավարժական մտքի զարգացման մեջ (XIII-XIV դդ.), Երևան, 1973:
Միրզոյան Հ., Սիմեոն Ջուղայեցի, Երևան, 1971:
Մուրադյան Ա., Հունաբան դպրոցը և նրա դերը հայերենի քերականական տերմինաբանության ստեղծման գործում, Երևան, 1971:
Յովհ. Քռնեցի, Համառօտ հաւաքումն յաղագս քերականի, Երևան, 1977:
Յովհ. Երզնկացի, Հաւաքումն Մեկնութեան քերականի, աշխ.-մբ Լ. Խաչերեանի, Լոս Անճելըս, 1983:
Յովհ. Ծործորեցի, Համառաւտ տեսութիւն քերականի, աշխ.-մբ Լ. Խաչերեանի, Լոս Անճելըս,1984:
Պետրոսյան Հ., Գալստյան Ս., Ղարագյուլյան Թ. , Լեզվաբանական բառարան, Երևան, 1975:
Պետրոսյան Հ., Հայերենագիտական բառարան, Ե., 1987:
Ջահուկյան Գ. , Գրաբարի քերականության պատմություն, Երևան, 1974:
Սուքիասյան Ա. , Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, 1967։
Սուքիասյան Ա. , Հոմանիշները ժամանակակից հայերենում, Երևան, 1971:
Վարդան Արեւելցի, Մեկնութիւն Քերականի, աշխ.-մբ Լ. Խաչերեանի, Երևան, 1972:
Адонц Н., Дионисий Фракийский и армянские толкователи, Петроградъ, 1915:
Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի ձեռագրեր № № 3110, 2372, 538:
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
