Մեծ եղեռնի Արմտանի վկան

Abstract

­Հոդ­վա­ծում վեր է հան­վում հայ գրա­կա­նութ­յան դա­սա­կան հե­ղի­նակ ­Հա­կոբ Մն­ձու­րու (Հա­կոբ ­Տե­մուրճ­յան) կյան­քի պոլս­յան շրջա­նը։ Ե­ղեռ­նի հետ­ևան­քով Հա­կոբ Մն­ձու­րին ստիպ­ված ե­ղավ իր ողջ կյանքն ապ­րել հա­րա­զատ ծննդա­վայր Արմ­տա­նից հե­ռու, քա­նի որ աք­սոր­վել ու սպան­դի էին են­թարկ­վել ինչ­պես հա­րա­զատ ծննդա­վայր Արմ­տան գյու­ղի բնակ­չութ­յու­նը, այն­պես էլ իր ողջ գեր­դաս­տա­նը, այդ թվում և ­չորս ե­րե­խա­նե­րը։ Կ․ ­Պոլ­սի «­Մե­հեան» և «Ոս­տան» հան­դես­նե­րում տպագր­ված մի քա­նի պատմ­վածք­նե­րի հե­ղի­նակ Մն­ձու­րին ա­մե­նաս­ևա­գործ աշ­խա­տանք­նե­րին զու­գա­հեռ մխրճվում է գրա­կան-ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ո­լորտ՝ դառ­նա­լով կա­րո­տի գրա­կա­նութ­յան և սփ­յուռ­քա­հայ գրա­կա­նութ­յան սկզբնա­վո­րող­նե­րից մե­կը։ Ն­րա հիմ­նա­կան թե­ման գյուղն էր ու գյու­ղա­ցին, հայ­րե­նի բնաշ­խարհն ու կեն­դա­նա­կան աշ­խար­հը, որ ընդ­հան­րա­նա­լով խտաց­նում էին աշ­խա­տան­քի ու ա­րար­ման խո­րին խոր­հուր­դը ի հա­կակ­շիռ սպան­դի ու ա­վեր­ման։ Մն­ձու­րու գրե­թե բո­լոր պատմ­վածք­նե­րում ներ­կա է ին­քը՝ մերթ որ­պես մաս­նա­կից ծա­վալ­վող դեպ­քե­րի, մերթ որ­պես ա­կա­նա­տես, մերթ էլ որ­պես իր կեր­տած հե­րոս­նե­րի և­ ըն­թեր­ցո­ղի հետ զրու­ցա­կից։ Եվ այդ ա­մե­նը հետ­ևանք այն բա­նի, որ նա գրում էր այլևս չգոյ մարդ­կանց ու ե­զեր­քի մա­սին, ո­րոնք ա­նընդ­հատ գա­լիս էին, լցնում նրա հի­շո­ղութ­յուն­նե­րը, ո­րոն­ցից նա «պարպ­վում», «խա­ղաղ­վում» էր գրե­լու մի­ջո­ցով՝ նպա­տակ ու­նե­նա­լով յու­րո­վի վե­րա­կեն­դա­նաց­նել նրանց բո­լո­րին, շա­րու­նա­կել նրանց կյան­քը։

Մն­ձու­րու պատմ­վածք­նե­րը, գե­ղար­վես­տա­կան ար­ժեք­նե­րից զատ, նաև երկ­րա­գի­տութ­յուն են, ազ­գագ­րութ­յուն, ժո­ղովր­դա­կան կեն­ցա­ղի, բար­քե­րի ու սո­վո­րույթ­նե­րի փաս­տագ­րում, բայց ա­մե­նից ա­ռաջ այն հայ­կա­կան ե­ղեռ­նի վա­վե­րագ­րումն է, նրա վկա­յութ­յու­նը, մի գրա­կա­նութ­յուն, ո­րի ըն­թերց­ման ժա­մա­նակ ըն­թեր­ցո­ղի մեջ ա­ռա­ջա­նում է այն հար­ցը, թե ո՞ւր են այդ մար­դիկ, և­ ի՞նչ պատ­ճա­ռով նրանք չկան։

Մն­ձու­րու պատմ­վածք­նե­րի մեծ մա­սը թեև հա­զիվ 2-3 է­ջից են բաղ­կա­ցած, սա­կայն նրա չորս գրքե­րը, մա­մու­լում տպագ­րած վի­պակ­ներն ու գրութ­յուն­ներն ի­րենց ամ­բող­ջութ­յան մեջ մեկ միաս­նա­կան վեպ են կազ­մում, որ կա­րե­լի է ան­վա­նել Արևմ­տա­հա­յաս­տա­նի Արմ­տան գյու­ղի ասք՝ ուղղ­ված ներ­կա ու գա­լիք սե­րունդ­նե­րին՝ ի հա­վեր­ժա­ցումն հայ­րե­նի հո­ղի ու բո­լոր նա­հա­տակ­նե­րի։