ԱԴՆԱՆ ՄԵՆԴԵՐԵՍ - ՌԵՋԵՓ ԹԱՅՅԻՓ ԷՐԴՈՂԱՆ․ «ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍԻ» «ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԺԱՌԱՆԳԸ»

Գոռ Հովհաննիսյան

doi:10.46991/jos.2023.23.1.118

Authors

Գոռ Հովհաննիսյան Երևանի պետական համալսարան

DOI:

https://doi.org/10.46991/jos.2023.23.1.118

Keywords:

Ադնան Մենդերես, Ռեջեփ Թայյիփ Էրդողան, Քաղաքական իսլամ, Քաղաքական ժառանգություն, Թուրքիայի 2023թ․ նախագահական ընտրություններ

Abstract

Թուրքիան 2023 թ․ խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունների նախընտրական քարոզարշավի շրջան մտավ քաղաքական և սոցիալ-տնտեսական մի շարք խնդիրներով։ Թուրքիայի համար սիմվոլիկ տարեթվի՝ հանրապետության 100-ամյակին համընկնող այս ընտրություններն անցան հասարակության համար քաղաքական ու տնտեսական անկայունության և հետերկրաշարժային ծանր շոկի պայմաններում։ Չնայած այդ հանգամանքին՝ քաղաքական ուժերը վարեցին ակտիվ քարոզարշավ՝ քաղաքական պայքարի բոլոր գրված և չգրված օրենքներով։ Ընտրություններին հատկապես ակտիվ պատրաստվում էր իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը՝ 69-ամյա Ռեջեփ Թայյիփ Էրդողանի գլխավորությամբ, որը, ինչպես որոշ հետազոտողներ նշում էին, պատրաստվում էր իր վերջին և վճռական մարտին։ Քարոզարշավի ժամանակ ավանդական իսլամական պոպուլիզմին և անցյալի փառավորմանը ավելացավ նաև ընդգծված սիմվոլիզմը։ Սակայն այս փուլում անցյալի ոգեկոչումը կենտրոնացած էր ոչ թե ավանդական դարձած օսմանյան նոստալգիայի, այլ ավելի մոտ անցյալի՝ 1950-ականների վրա։
Անցյալի ոգեկոչման հիմնական թիրախը Ժողովրդավարական կուսակցությունն էր, որը եկավ իշխանության 1950 թ․ մայիսի 14-ին՝ վերջ դնելով Մուստաֆա Քեմալ Աթաթյուրքի հիմնադրած Հանրապետական ժողովրդական կուսակցության միանձնյա իշխանությանը։ ԺԿ-ն՝ վարչապետ Ադնան Մենդերեսի ղեկավարությամբ, թուրքական քաղաքական օրակարգ մտցրեց քաղաքական իսլամը, ճանապարհ բացեց իսլամամետ և պահպանողական տարրերի համար, քաղաքական հարթակ տրամադրեց իսլամական զանազան աղանդների և եղբայրությունների ներկայացուցիչներին, սկսեց հարվածել քեմալիզմի 6 սկզբունքներից ամենակարևորներից մեկին՝ աշխարհիկությանը, այնուհետև 1960 թ․ ռազմական հեղաշրջման արդյունքում զրկվեց իշխանությունից։ Հեղաշրջումից հետո դատարանը մահապատժի դատապարտեց արտաքին գործերի նախարար Հասան Փոլաթքանին, ֆինանսների նախարար Ֆաթիհ Ռուշթու Զորլուին և վարչապետ Ադնան Մենդերեսին։ Կարճ ժամանակ անց Ադնան Մենդերեսի մահապատիժը որոշ շրջանակներում հանգեցրեց նրա կերպարի միֆականացման ընդհուպ մինչև սակրալացման՝ որպես «մարտիրոսված» քաղաքական գործիչ։ Այդ շրջանակներից է սերում նաև Էրդողանը, ում՝ որպես քաղաքական գործիչ կայացման մեջ անուղղակի մեծ դեր ունի Ադնան Մենդերեսը։
Հոդվածը նպատակ ունի հետազոտել Ադնան Մենդերեսի քաղաքական ժառանգությունը ստանձնելու և այն «ռեբրեդինգի» ենթարկելու Թուրքիայի ներկայիս ղեկավարի քայլերը և դրա դրսևորումներն ու նպատակները։

References

Սաֆրաստյան Ռ., Մելքոնյան Ռ. և ուրիշներ, Թուրքիայի Հանրապետության պատմություն, Երևան, 2018։

Еремеев Д., История Турецкой Республики с 1918 года до наших дней, Москва, 2017․

Кондакчян Р., Турция, внутренняя политика и ислам, Ереван, 1983

Rondot P., L'Islam et les musulmans d'aujourd'hui, vol. 2, Paris, 1960

Hale W., Ozbudun E., Islamism, Democracy and Liberalism in Turkey: The Case of the AKP (1st ed.), Routledge, 2009․

Jenkins G., Political Islam in Turkey: Running West, Heading East?, Basingstoke and New York, Palgrave Macmillian, 2008․

Rabasa A., Larrabee F. S., The Rise of Political Islam in Turkey (1st ed.), RAND Corporation, Santa Monica, CA., 2008․

Tuğal C., Passive Revolution: Absorbing the Islamic Challenge to Capitalism, Stanford University Press, 2009․

Yavuz H., Esposito M., John L., Turkish Islam and the Secular State: The Gulen Movement, Syracuse, NY, Syracuse University Press, 2003․

Avcıoğlu D., Türkiyenin Düzeni Kod (Dün-Bugün-Yarın), İstanbul, 1968․

Keskin H․, Adalet Partisi ve Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, Belgi Dergisi, S. 23, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Kış 2022․

Sarıkoyuncu A., Atatürk, Din ve Din Adamları, Ankara, 2013․

D.P.nin Muhteşem Zaferi Adnan Menderes'in 1957 Seçim Nutukları İle Paris Nato Konferansındaki Tarihi Hitabesi, Ankara, 1958.

“Turkey and a Free Press”, New York Times, 09. 03.1960.

The Erdogan Experiment, 11.05.2003

https://www.nytimes.com/2003/05/11/magazine/the-erdogan-experiment.html (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

AKP’nin "başörtüsüne anayasal güvence" paketinde neler yer alacak? 12.10.2022,

https://www.bbc.com/turkce/articles/cz934dyy77go (մուտքի ամսաթիվ – 15․07․2023):

Başkent'te 'Erdoğan'ı yedirmeyiz' afişleri, 09.06.2013

https://www.haber7.com/guncel/haber/1036608-baskentte-erdogani-yedirmeyiz-afisleri (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Adnan Menderes’in anıt mezarını ziyaret etti, 27.05.2023,

https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/147311/cumhurbaskani-erdogan-adnan-menderes-in-anit-mezarini-ziyaret-etti (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Aydın mitinginde konuştu, 09.05.2023,

https://www.youtube.com/watch?v=02U1SoI8pUA (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın balkon konuşması / Seçim 2023, 29.05.2023,

https://www.youtube.com/watch?v=YflVfjgoalY (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Menderes’i anlattı, 18.01.2022,

https://www.kocarli.bel.tr/haberler/cumhurbaskani-erdogan-menderesi-anlatti (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Cumhurbaşkanı Erdoğanın miting yapacağı alandaki afişler dikkat çekti, 04.02.2023,

https://www.talasexpresshaber.com/haber/cumhurbaskani-erdoganin-miting-yapacagi-alandaki-afisler-dikkat-cekti-22395 (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Erdoğan: Ellerinden gelse bizi de Menderes gibi asacaklar..., 29.05.2018,

https://www.youtube.com/watch?v=VNYK9no1R4I (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Erdoğan'ın gündeminde Adnan Menderes vardı, 05.08.2010,

https://www.cnnturk.com/turkiye/erdoganin-gundeminde-adnan-menderes-vardi (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Erdoğan: Menderes’e yapılanı şimdi bana yapıyorlar, 17.03.2014,

https://www.diken.com.tr/erdogan-menderese-yapilani-simdi-bana-yapiyorlar/ (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Erdoğan Menderes'in Sözünü Hatırlatarak Seçim Tarihini İşaret Etti: 14 Mayıs Mesajı, 18.01.2023,

https://www.youtube.com/watch?v=EbCIZS9R_gY (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Erdoğan: '' Rahmetli Menderes ve Arkadaşlarını Kimler İdam Etti?'', 17.09.2017,

https://www.youtube.com/watch?v=MkztXJ6mKM8 (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Erdoğan: 14 Mayıs'ta bunlara öyle çakalım ki bellerini doğrultamasınlar, 04.02.2023,

https://www.youtube.com/watch?v=fVgm-GLp2R8 (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Gazetelerde Seçim Sonuçları Manşetleri, 23.07.2007,

https://bianet.org/bianet/siyaset/99861-gazetelerde-secim-sonuclari-mansetleri (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Kemal Kılıçdaroğlu: Seçim 14 Mayıs'ta olacak, sandığa gideceğiz; Türkiye'yi büyüteceğiz, 18.01.2023,

https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/kemal-kilicdaroglu-secim-14-mayista-olacak-sandiga-gidecegiz-turkiyeyi-buyutecegiz-2022827 (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Menderes demokrasi şehididir, 18.09.2010,

https://www.hurriyet.com.tr/gundem/menderes-demokrasi-sehididir-15810353 (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Menderes'i asanların zihniyeti hâlâ yaşıyor, 10.03.2009,

https://www.yenisafak.com/gundem/menderesi-asanlarin-zihniyeti-hl-yasiyor-174060 (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Menderes'in idamına babasıyla ağladı , 29.07.2007,

http://arsiv.sabah.com.tr/2007/07/29/////haber,42D81F7DA0964B06B05D38C3AA8BC798.html (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

'Milletin Adamları' kartpostal oldu, 31.07.2007,

https://www.yenisafak.com/gundem/milletin-adamlari-kartpostal-oldu-59194 (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

"Millet Menderes'i darağacına gönderenleri unutmuyor", 17.09.2010,

https://www.olay53.com/haber/millet-menderesi-daragacina-gonderenleri-unutmuyor-22720.htm (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Neşir yoliyle veya radyo ile işlenecek bâzı cürümler hakkında Kanun, Resmi Gazete 8660,

https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc036/kanuntbmmc036/kanuntbmmc03606334.pdf (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2022)

" Ölüm Ölünceye Kadar Sizi Takip Edecek" Erdoğan Menderes'in Son Mektubu Okudu, 04.02.2023,

https://www.youtube.com/watch?v=mSfTOgelrCY (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

REIS Official Trailer (2017) Erdogan Biopic Movie, 10.12.2016,

https://www.youtube.com/watch?v=t-W8DLUj12c (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

Yassıada, Demokrasi ve Özgürlükler Adası oldu (27 Mayıs darbesinin yıldönümünde açılıyor), 27.05.2020,

https://www.ntv.com.tr/turkiye/yassiada-demokrasi-ve-ozgurlukler-adasi-oldu-27-mayis-darbesinin-yildonumunde-aciliyor,UJuFBYI_rk-ptLps4piP6g (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023):

“14 Mayıs 2023 tarihinde milletimiz, cumhurbaşkanını ve milletvekillerini seçmek üzere sandık başına gidecektir”, 10.03.2023,

https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/144171/-14-mayis-2023-tarihinde-milletimiz-cumhurbaskanini-ve-milletvekillerini-secmek-uzere-sandik-basina-gidecektir- (մուտքի ամսաթիվ – 10․07․2023).

ԱԴՆԱՆ ՄԵՆԴԵՐԵՍ - ՌԵՋԵՓ ԹԱՅՅԻՓ ԷՐԴՈՂԱՆ․ «ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍԻ» «ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԺԱՌԱՆԳԸ»

Authors

DOI:

Keywords:

Abstract

References

Downloads

Published

How to Cite

Issue

Section

License

issn

Information

Կատարեք Ներկայացում

Լեզու

Online ISSN	:
Print ISSN	:	1829-4340