Ազգայնացում և սեփականազրկում. Պետությունների իրավունքը

Abstract

Օտարերկրյա ներդրումների ոլորտում միջամտությունը պետությունների տնտեսական ինքնիշխանության իրացման կարևորագույն դրսևորումներից է : Միջամտության առանձին ձևերից է, առանձնակի անհրաժեշտության պայմաններում և սեփական շահերից ելնելով, պետության կողմից սեփականազրկման (expropriation) կամ ազգայնացման իրավունքի իրացումը: Սեփականազրկման/ազգայնացման իրավունքը պետության ինքնիշխանությունը բնորոշող տարրերից է: Այն ճանաչվել է ժամանակակից միջազգային իրավունքում՝ տեղ գտնելով միջազգային իրավական բազմաթիվ գործիքներում, ինչպիսիք են ՄԱԿ-ի ԳԱ բանաձևերը, միջազգային դատարանների և տրիբունալների որոշումները և այլն: Ազգայնացման իրավունքին անդրադարձ է կատարվել 1952-1974 թթ. բնական ռեսուրսների մշտական ինքնիշխանության սկզբունքին վերաբերող՝ ՄԱԿ-ի ԳԱ բանաձևերից շատերում: Միջազգային արդարադատության մշտական պալատի (PCIJ) Chorzow Factory գործով2 կայացած որոշումը միջազգային պրակտիկայում առաջիններից է, որ ճանաչեց պետության իրավունքը՝ «բացառիկ պայմաններում» զրկել օտարերկրյա ներդրողներին և մասնավոր անձանց պատկանող տարածքում տեղակայված սեփականությունից: Սեփականազրկման (expropriation) էությունն այն է, որ կառավարությունը պետության ինքնիշխանության ուժով բռնագանձում է մասնավոր սեփականությունը: Ազգայնացումը (nationalization), ըստ էության, սեփականազրկման տեսակ է, որն ընդգրկում է ամբողջական ոլորտը կամ աշխարհագրական գոտին: Դա հիմնականում կատարվում է սոցիալական, քաղաքական կամ տնտեսական էական փոփոխությունների հետևանքով: