Գրիգոր Տաթևացու գեղագիտական հայացքները

Abstract

Հոդ­վա­ծում վեր­լուծ­վում են Տաթ­ևի հա­մալ­սա­րա­նի նշա­նա­վոր աստ­վա­ծա­բան-փի­լի­սո­փա սուրբ Գ­րի­գոր Տաթ­ևա­ցու (1346-1409) գե­ղա­գի­տա­կան հա­յացք­նե­րը, ի մաս­նա­վո­րի՝ գե­ղե­ցի­կի մա­սին պատ­կե­րա­ցում­նե­րը՝ նրա աստ­վա­­ծա­բա­նա­կան-բնա­զան­ցա­կան, մար­դա­բա­նա­կան և բա­րո­յա­գի­տա­կան ըմբռ­նում­նե­րի հա­մա­տեքս­տում։ Տաթ­ևա­ցու գե­ղա­գի­տա­կան հա­յացք­նե­րի, գե­ղե­ցի­կի, ար­վես­տի, ար­հես­տի, աստ­վա­ծա­յին և մարդ­կա­յին ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան մա­սին ուս­մուն­քի հիմ­քում ըն­կած են կրո­նաաստ­վա­ծա­բա­նա­կան աշ­խար­հա­յաց­քի (մի­աստ­վա­ծա­պաշ­տութ­յան, ա­րար­չա­պաշ­տութ­յան, նյու­թա­կան-զգա­յա­կան ո­լոր­տի նկատ­մամբ հոգ­ևո­րի գե­րա­զան­ցութ­յան, սիմ­վո­լիզ­մի, այ­լա­բա­նութ­յան և­ այլն) սկզբունք­նե­րը և դ­րանց հա­մա­հունչ կամ դրանց հար­մա­րեց­ված փի­լի­սո­փա­յա­կան ըմբռ­նում­նե­րը։ Ն­րա գե­ղա­գի­տա­կան հա­յացք­նե­րը հա­մադ­րա­կան բնույ­թի են, ին­չը պայ­մա­նա­վոր­ված է ինչ­պես միջ­նա­դար­յան մտա­ծո­ղութ­յա­նը բնո­րոշ հոգ­ևոր գոր­ծու­նեութ­յան ո­լորտ­նե­րի չտար­բե­րակ­վա­ծութ­յամբ, այն­պես էլ գե­ղա­գի­տա­կան տար­բեր ա­վան­դույթ­նե­րի (աստ­վա­ծա­բա­նա­կան-ե­կե­ղե­ցա­կան, խորհր­դազ­գա­ցա­կան, ճգնա­վո­րա­կան և­ աշ­խար­հիկ-փի­լի­սո­փա­յա­կան) հա­մա­տեղ­մամբ։ Նա ա­ռանձ­նաց­նում է գերբ­նա­կան/աստ­վա­ծա­յին և բ­նա­կան/ մարդ­կա­յին գե­ղեց­կութ­յուն­ներ, ա­րար­ված աշ­խար­հում առ­կա գե­ղեց­կութ­յան տար­բեր աս­տի­ճան­ներ, արժ­ևո­րում և խորհր­դա­պաշ­տո­րեն ու այ­լա­բա­նո­րեն մեկ­նա­բա­նում երկ­րա­յին գե­ղեց­կութ­յուն­նե­րը, գե­ղե­ցի­կին վե­րագ­րում փոխ­կա­պակց­ված ու ի­րար լրաց­նող՝ կա­տա­րե­լութ­յան, չա­փա­վո­րութ­յան, հա­մա­մաս­նութ­յան, մաք­րութ­յան (փայ­լի, գույ­նի, լույ­սի), ներ­դաշ­նա­կութ­յան և­ ամ­բող­ջա­կա­նութ­յան հատ­կութ­յուն­ներ։ Գե­ղե­ցի­կը, օբ­յեկ­տիվ հատ­կութ­յուն­նե­րից զատ, ու­նի նաև սուբ­յեկ­տիվ ե­րան­գա­վո­րում, ո­րը կապ­ված է մար­դու ճա­նա­չո­ղա­կան և գ­նա­հա­տո­ղա­կան ու­նա­կութ­յուն­նե­րի հետ։ Տաթ­ևա­ցու մտա­ծում­նե­րում գե­ղե­ցի­կի ըն­կա­լու­մը շաղ­կապ­ված է բա­րո­յա­գի­տա­կան ըմբռ­նում­նե­րի՝ բա­րու և չա­րի, մար­դու կյան­քի ի­մաս­տի և­ աշ­խար­հում նրա գտնվե­լու նպա­տա­կի հետ։ Նա բա­րին նույ­նաց­նում է գե­ղե­ցի­կի հետ, իսկ չա­րը՝ տգե­ղի ու այ­լան­դա­կի, բա­րին ու գե­ղե­ցի­կը ի­մաս­տա­վո­րում «մեղ­սա­գոր­ծութ­յուն-փրկութ­յուն» հա­րա­ցույ­ցի տե­սանկ­յու­նից։ Ընդ­հա­նուր առ­մամբ Տաթ­ևա­ցին պաշտ­պա­նում է գե­ղա­գի­տա­կան այն տե­սութ­յու­նը, ըստ ո­րի՝ թեև գե­ղե­ցի­կը և ճշ­մա­րիտ ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը գտնվում են աստ­վա­ծա­յին աշ­խար­հում և հոգ­ևոր ո­լոր­տում, այ­նու­հան­դերձ դրանց ի­մա­ցու­մը և գե­ղա­գի­տա­կան ըն­կա­լումն սկսվում են զգա­յա­հա­սու ի­րե­րի ու եր­ևույթ­նե­րի աշ­խար­հից, այ­սինքն՝ աստ­վա­ծա­յի­նից ու հոգ­ևո­րից զատ՝ կար­ևոր­վում է երկ­րա­յին գե­ղեց­կութ­յուն­նե­րի և մարդ­կա­յին ար­վես­տի ու ար­հես­տի արդ­յունք­նե­րի գե­ղա­գի­տա­կան նշա­նա­կութ­յու­նը