Արարատյան բարբառում եզակի հրամայականի մեկ կարևոր առանձնահատկության շուրջ
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2023.14.3.030Keywords:
Արարատյան բարբառ,ձևաբանական կանոններ, եզակի հրամայական,անցողական պարզ բայեր,, բարձր կիրառահաճախականություն ունեցող անցողական բայեր,, է խոնարհում,, Վաղարշապատի (Էջմիածնի) խոսվածք,Abstract
Արարատյան բարբառում հրամայականի կազմության ձևաբանական կանոնները հիմնականում համապատասխանում են արդի գրական արևելահայերենի խոսակցական տարբերակում գործող կանոններին։ Այդուհանդերձ, որոշ խոսվածքներ ունեն մի կարևոր առանձնահատկություն, մասնավորապես՝ է (< հ․ հայ․ ե and ի) խոնարհման անցողական պարզ բայերի եզակի հրամայականում ոչ թե ի հանգով, այլ ա հանգով ձև (ինչպես, օրինակ՝ ուզա՛, վառա՛, գըրա՛ ), որը, որքանով մեզ հայտնի է, մինչև օրս պատշաճ կերպով չի բացատրվել ո՛չ տարաժամանակյա, ո՛չ էլ համաժամանակյա տեսանկյունից։ Փաստարկվում է, որ տվյալ ձևը առաջացել է բարձր կիրառահաճախականություն ունեցող երեք անցողական բայերի (այն է՝ ասել, եզ․ հրամ․ ասա՛, ածել, եզ․ հրամ․ ածա՛, անել, եզ․ հրամ․ արա՛) հրամայականի ձևերի համաբանաությամբ։ Ուստի պատահական չէ, որ սովորաբար միայն է խոնարհման անցողական պարզ բայերն են եզակի հրամայականում հանդես բերում ա վերջավորությունը, մինչդեռ նույն խոնարհման անանցողականները կանոնավոր կերպով պահպանել են կանոնիկ ի վերջավորությունը, որն էլ, իր հերթին, ծագում է հ․ հայ․ իր վերջավորությունից, կամ, հնարավոր է, հիմքավերջյան եա՛ երկբարբառից՝ անցնելով է միջակա աստիճանով (այսինքն՝ եա՛> է > ի)։ Ավելի ուշ եզակի հրամայականի ա վերջավոորությունը որոշ խոսվածքներում է խոնարհման անցողական պարզ բայերից համաբանությամբ տարածվել է նաև պատճառական բայերի վրա (առավել կանոնավոր կերպով Վաղարշապատի (Էջմիածնի) խոսվածքում, որում այն դարձել է բացառություն չճանաչող գործուն ձևաբանական կանոն)։
References
A․ Ɫaribyan, Hay barbaṙagitut‘yun: hnč‘yunabanut‘yun ew jewabanut’yun [Armenian dialectology: phonology and morphology], Yer․, 1953, p. 218).
H. Ačaṙyan, Hay barbaṙagitut‘iwn: uruagic ew dasaworut‘iwn hay barbaṙneri, [Armenian dialectology: A sketch and classification of Armenian dialects], Moskua: Nor-Naxiǰewan, (Ēminean azgagrakan žoɫovacu, vol. 8), 1911, p. 43.
M. Asatryan, Hay barbaṙagitut‘yan gorcnakan ašxatank‘neri jeṙnark [A Manual of practical works of Armenian dialectology], Yer., 1985, p 128․
A. Grigoryan, Hay barbaṙagitut‘yan dasənt‘ac‘ [A handbook of Armenian dialectology], Yer., 1957, p. 217, 220-221.
V. Katvalyan, Bayazeti barbaṙə yev nra lezvakan aṙnč‘ut‘yunnerə šrǰaka barbaṙneri het [The dialect of Bayazet and its linguistic relationships with surrounding dialects], Yer., 2016, p. 140.
Ṙ. Markosyan, Araratyan barbaṙ [The dialect of Ararat], Yer., 1989, p. 151. Cf. also p. 173.
Ošakan gyuɫ, Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [Village Oshakan, Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr № 20, points 641-642,
Aštarak k‘aɫak‘, Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [Town Aštarak, Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr № 151, points 641-642,
P‘arpi, Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [P‘arpi, Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr № 9, points 641-642,
Muɫni gyuɫ, Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [Village Muɫni, Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr № 44, points 641-642,
Eɫvard, Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [Eɫvard, Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr № 86, points 641-642,
K‘anak‘eṙ gyuɫ, Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [Village K‘anak‘eṙ, Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr № 230, points 641-642,
Nork‘ gyuɫ, Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [Village Nork‘, Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr № 79, points 641-642,
Yerevan (Kentron), Hayereni barbaṙagitakan atlasi antip nyut‘er [Yerevan (Centre), Unpublished materials of Armenian dialectological atlas], tetr №, 23, points 641-642,
S. Sargseanc‘, Agulec‘oc‘ barbaṙə (zōkeri lezun): lezuabanakan hetazōtut‘iwn [The dialect of Agulis: a linguistic study], Vols. 1–2, Moscow, 1883, pp. 119-120, also pp. 34, 49-52, 108-109.
H. Muradyan, Karčewani barbaṙə [The dialect of Karčewan], Yer., 1960, pp. 130-136.
H. Muradyan, Kak‘avaberdi barbaṙə [The dialect of Kakʻavaberd], Yer., 1967, pp. 62-63, 138-140.
Melik‘ S. Dawit‘-Bēk, Arabkiri gawaṙabarbaṙə: jaynabanakan ew k‘erakanakan usumnasiru‘iwn [The dialect of Arabkir: a phonetic and grammatical study], Vienna, 1919, pp. 129-130.
S. Avetyan, Main factors conditioning the absence of the final ր and the origin of the final ի of the Imperative singular in Armenian dialects. // Banber Yerevani hamalsarani. Banasirut‘yun [Bulletin of Yerevan University: Philology], 2023. № 1, pp. 68-78.
Hay žoɫovrdakan hek‘iat‘ner, հ․ 2, (Yer., 1959) [Armenian Folk Tales, vol. 2, Yer., 1959]․
Hay žoɫovrdakan hek‘iat‘ner, հ․ 1 (Yer., 1959) [Armenian Folk Tales, vol. 1, Yer., 1959]․
A. Y. Aikhenvald, Imperatives and Commands, Oxford University Press, 2010, pp. 339-351, 362-364.
S. Avetyan, Hramayakan yeɫanakə dasakan hayerenum tipabanakan yev patmakan tesankyunic‘ [The Imperative in Classical Armenian from a typological and histoeical perspective]. // Banber Yerevani hamalsarani. Banasirut‘yunn, [Bulletin of Yerevan University: Philology], 2021, № 3, p. 41ff.
S. Avetyan, Ardi hayereni ynt‘ac‘ik p‘op‘oxut‘yunneric‘ mekə kiraṙahen lezvabanut‘yan luysi nerk‘o [One of the Ongoing Changes in Modern Armenian in the Light of Usage-Based Linguistics]. // Banber Yerevani hamalsarani. Banasirut‘yunn, [Bulletin of Yerevan University: Philology], 2019, № 2 (29), pp. 48-62.
R. S. P.Beekes, Comparative Indo-European Linguistics: An Introduction, 2nd ed., revised and corrected by M. de Vaan, Amsterdam/Philadelphia, 2011, pp. 75-76.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
