Կոմիտաս վարդապետի և Մանուկ Աբեղյանի գրառած խաղիկներում գործածված բուսանունների իմաստային-գործառական առանձնահատկությունները
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2024.sp1.054Keywords:
խաղիկ, ժողովրդական երգ, բուսանուն, բարբառ, բանահյուսություն, ծառ, ծաղիկ, ծիրանի, խնձոր, վարդAbstract
Հայկական լեռնաշխարհը հարուստ է փարթամ բուսականությամբ, և յուրաքանչյուր բուսատեսակ ունի մեկից ավելի գրական և բարբառային անվանումներ։ Բուսանունների քննությունը կարևոր է հայերենի ընդհանուր բառապաշարի ուսումնասիրության, նաև աշխարհագրական տվյալ վայրի բուսապատկերը, տարածքի բնակչության լեզվամտածողությունը, դարձվածքներն ու բանահյուսական բանաձևումները, կենցաղավարության որոշ իրողություններ ճանաչելու համար։ Բուսական աշխարհի մասին տեղեկությունները մեծապես օգնում են տեղանունների ստուգաբանությանը։
Ինչպես հայտնի է, ամերիկացի լեզվաբան Կարլ Բաքի «Հնդեվրոպական հիմնական լեզուների ընտիր հոմանիշների բառարանում» առանձնացվող 22 բառիմաստային խմբերից ութերորդը «երկրագործություն, բուսականություն» բառափունջն է: Այս բառաշերտի յուրօրինակ շտեմարան են Կոմիտաս Վարդապետի և Մ. Աբեղյանի գրի առած մոտ քսանհինգ հազար ժողովրդական խաղիկները։
Ժողովրդական երգերի բուսաբառերը հիմնականում գործածված են ուղիղ կամ փոխաբերական իմաստներով, անձնավորվում են, ունեն տարբեր խորհրդաբանություն, հաճախ էլ դառնում են բանաստեղծական տողը հանգավորելու միջոց։ Երգերում հաճախակի են գործածվում հանրությանը լայնորեն հայտնի բուսանունները, ինչպիսիք են՝ ծառ, ծաղիկ, վարդ, մեխակ, ծիրան, խնձոր, չինարի և այլն։
References
Աբեղեան Մ., Նմուշներ, Շուշի, Տպարան Հայոց հոգեւոր տեսչութեան, 1888։
Աբեղյան Մ., Ժողովրդական խաղիկներ, Գյուղական փոքր երգեր իրենց փոփոխակներով, աշխատակցությամբ Կոմիտասի, Հայպետհրատ, Երևան, 1940։
Աբեղյան Մ., Հիշողություններ Կոմիտասի մասին, Ժամանակակիցները Կոմիտասի մասին, Եր., 1960։
Աբեղյան Մ., Երկեր, Ե, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Երևան, 1971։
Աբեղյան Մ., Երկեր, հատոր Է, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Եր., 1975։
«Ազգագրական հանդէս», երկրորդ տարի, Բ գիրք, Թիֆլիս, 1897։
«Ազգագրական հանդէս», երրորդ տարի, Գ գիրք, № 1, Թիֆլիս, 1898։
«Ազգագրական հանդէս», երրորդ տարի, Դ գիրք, № 2, Մ. Դ. Ռօտինեանցի և Կ. Մարտիրոսեանցի տպարան, Թիֆլիս, 1898։
«Ազգագրական հանդէս», չորրորդ տարի, Ե գիրք, № 1, Կ. Մարտիրոսեանցի տպարան, Թիֆլիս, 1899։
«Ազգագրական հանդէս», հինգերորդ տարի, Զ գիրք, Կ. Մարտիրոսեանցի տպարան, Թիֆլիս, 1900։
«Ազգագրական հանդէս», վեցերորդ տարի, VII և VIII գրքեր, Կ. Մարտիրոսեանցի տպարան, Թիֆլիս, 1901։
«Ազգագրական հանդէս», իններորդ տարի, XI գիրք, Մ. Մարտիրոսեանցի արագատիպ, Թիֆլիս, 1904։
«Ազգագրական հանդէս», տասնմէկերորդ տարի, XVII գիրք, օրիորդ Ն. Աղանեանի տպարան, Թիֆլիս, 1908։
«Ազգագրական հանդէս», տասներկուերորդ տարի, XIX գիրք, № 1, օրիորդ Ն. Աղանեանի տպարան, Թիֆլիս, 1910։
Ալիշան Ղ., Հայբուսակ կամ Հայկական բուսաբառութիւն,Սուրբ Ղազար, Վենետիկ, 1895։
Աջամեան Թ., Կոմիտաս Վարդապետ, իր կեանքն ու գործունէութիւնը, հատոր Ա, «Կիւթէմպերկ», Կ. Ն. Մագասճեան, Կ. Պոլիս, 1931։
Գաբիկեան Կ., Հայ բուսաշխարհ պսակեալ Իզմիրլեանց գրական մրցանակաւ յամին 1912 տպարան Սրբոց Յակոբեանց, Երուսաղէմ, 1968։
Կոմիտաս Վարդապետ եւ Մանուկ Աբեղեան, Հազար ու մի խաղ, Ժողովրդական երգարան, առաջին յիսնեակ, Վաղարշապատ, տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, 1904։
Կոմիտաս Վարդապետ եւ Մանուկ Աբեղեան, Հազար ու մի խաղ, Ժողովրդական երգարան, երկրորդ յիսենակ, Վաղարշապատ, տպարան Մայր Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, 1905։
Կոմիտաս, Հոդվածներ և ուսումնասիրություններ, հավաքեց Ռ. Թերլեմեզյան, Պետհրատ, Եր., 1941։
Կոմիտաս, Նամականի, ԳԱԹ հրատ., Եր., 2000։
Կոմիտաս Վարդապետ, Հայ գեղջուկ երաժշտութիւն, Ուսումնասիրութիւններ և յօդուածներ, Գիրք Ա, աշխատասիրութեամբ Գուրգէն Գասպարեանի և Մարինէ Մուշեղեանի, «Սարգիս Խաչենց» հրատ., Եր., 2005։
Կոմիտաս Վարդապետ, Նամականի, «Սարգիս Խաչենց-Փրինթինֆո», Եր., 2009։
Կոմիտաս, Մ. Աբեղյան, Հազար ու մի խաղ, Ժողովրդական երգերի ժողովածու, վերակազմեց Արթուր Շահնազարյանը, «Կուլտուրալ ռենեսանս» հիմնադրամ, Եր., 2015:
Ղազարյան Ռ., Բուսանունների հայերեն-լատիներեն-ռուսերեն-անգլերեն-ֆրանսերեն-գերմաներեն բառարան, ԵՊՀ հրատ., Եր., 1981։
Ղանդիլյան Պ., Բուսաբանական բառարան։ Համառոտ բուսակարգաբանություն, «Հայաստան» հրատ., Եր., 1975։
Չօպանեան Ա., Դէմքեր, Կոմիտաս Վարդապետ, Գեղարուեստական տպարան, Փարիզ, 1924։
Оганян К., Полный словарь фитонимов: растения с армянскими наименовниями, Армянский музей Москвы и культуры наций, Москва, 2022.
Buck C., A Dictionary of Selected Synonyms in the Principal Indo-European Languages: A Contribution to the History of Ideas, Chicago, The University of Chicago Press, 1949։
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
