Գրաբարի եզրույթների առանձնահատկությունները և նրանց դրսևորումները արդի արևելահայերենի եզրույթային համակարգում

Abstract

Սույն ու­սում­նա­սի­րութ­յու­նը նվիր­ված է գրա­բա­րի եզ­րույթ­նե­րի և բառ-եզ­րույթ­նե­րի ձևա­վոր­ման քննութ­յա­նը և դ­րանց դրսևո­րում­նե­րին ար­դի ար­ևե­լա­հա­յե­րե­նի եզ­րույ­թա­յին հա­մա­կար­գում: Քնն­վում է այն հեն­քը, ո­րի մի­ջո­ցով բա­ռը դառ­նում է եզ­րույթ կամ բառ-եզ­րույթ: Կա­տար­ված հե­տա­զո­տութ­յան արդ­յուն­քում հան­գում ենք այն եզ­րա­կա­ցութ­յան, որ եզ­րույթ­նե­րի և բառ-եզ­րույթ­նե­րի ձևա­վոր­մա­նը գրա­բա­րում նպաս­տում են դրանց հետև­յալ հատ­կա­նիշ­նե­րը.

1) բազ­մի­մաս­տութ­յու­նը՝ բա­ռա­գի­տա­կան մա­կար­դա­կում. բա­ռե­րը ի­րենց ի­մաստ­նե­րից յու­րա­քանչ­յու­րի հեն­քով դառ­նում են որ­ևէ բնա­գա­վառ ներ­կա­յաց­նող են­թա­կա­ռույ­ցի՝ ման­րա­հա­մա­կար­գի միա­վոր,

2) հա­մա­նու­նութ­յու­նը, ո­րով տվյալ բա­ռը ձևա­վո­րում է այդ հաս­կա­ցութ­յու­նը ար­տա­հայ­տող տար­բեր բառ-եզ­րույթ­ներ,

3) հո­ման­շութ­յու­նը՝ պայ­մա­նա­վոր­ված նրա­նով, որ տվյալ ի­մաս­տով յու­րա­քանչ­յուր են­թա­շեր­տի միա­վոր բազ­մի­մաստ է նաև իբրև եզ­րույթ կամ բառ-եզ­րույթ:

Սա ան­քակ­տե­լիո­րեն փոխ­կա­պակց­ված մի շղթա է, ո­րի յու­րա­քանչ­յուր բա­ղադ­րիչ ու­նի բա­ռի­մաստ, եզ­րույ­թա­յին ի­մաստ՝ տվյալ բա­ռի­մաս­տի հեն­քով, դրսևո­րում է տա­ր­ար­ժե­քութ­յուն՝ խոս­քի­մա­սա­յին հեն­քով, ու­նի ո­ճա­կան ար­ժեք, ո­րով վե­րո­հիշ­յալ հատ­կա­նիշ­նե­րին գու­մար­վում են նաև մա­տե­նագ­րի գրչի լեզ­վաո­ճա­կան յու­րա­հատ­կութ­յուն­նե­րը: Գ­րա­բար­յան բառ-եզ­րույթ­ներն ու եզ­րույթ­ներն էլ դար­ձել են այն ա­ռանց­քա­յին հեն­քը, ո­րի վրա ձևա­վոր­վել, զար­գա­ցել և շա­րու­նա­կում է զար­գա­նալ ար­դի ար­ևե­լա­հա­յե­րե­նի եզ­րույ­թա­յին հա­մա­կար­գը: