Coverage of the Turkish-Armenian War of 1920 in the Alexandria Daily Newspaper "Arev"

Authors

DOI:

https://doi.org/10.46991/hc.2023.19.1.072

Keywords:

war, armed forces, press, Armenia, Turkey, fall of Kars, Armenian community of Egypt, 2020 Artsakh war

Abstract

The signing of the Treaty of Sèvres, the Turkish-Armenian war, the Sovietization of Armenia and other parallel events received a wide resonance in the Armenian diaspora press. In 1920, it was an indispensable source of information, including for thousands of Egyptian Armenians.

Alexandria's daily newspaper "Arev" published many articles, analyses, telegraph summaries, reprints related to the Turkish-Armenian war, relations between the two states, including the Sevres peace treaty, the issue of border determination, etc.

It is obvious that in Armenian circles there was unfounded optimism, an incorrect assessment of reality, as a result of which it was expected that in the event of a war against Turkey, the Republic of Armenia would be able to liberate the provinces of Western Armenia.

These sentiments continued in the first weeks of the war, when optimistic news prevailed, while the reality was completely opposite. It is interesting story of the fall of Karsa, and especially rumors about his return.

In the last stage of the war and after that, the search for the culprits in the defeat begins, where party contradictions were of great importance.

The perception and interpretation of the war of 1920 has certain parallels with the Artsakh war of 2020 (unreasonable overestimation of own forces and underestimation of the enemy's forces, search for traitors and culprits, etc.).

Author Biography

  • Tigran Ghanalanyan, Yerevan State University

    Chair of History of Armenia, Associate Professor, YSY,  PhD in History

References

Ազատեան Թ. Ս., Թուրք բարաբարոսութեան մէկ նոր գիւտը. Գավառի հայութեան վիճակը, Արեւ, 13.8.1920, 3։

Ազգ. գիտակցութեան զարթնումը Մուշեղ արք.ի բանախօսութիւնը ի Գահիրէ, Արեւ, 24.1.1921, 2։

Ազգ. դաշնակցութեան դիմում, Արեւ, 31.12.1920, 3։

Ազգ. պատուիրակութեան մէկ զեկոյցը, Արեւ, 16.8.1920, 3։

Ազգային ժողով Պ. Գ. Ասլանեանի կարեւոր հարցումը Կարսի եւ Աղեքսանդրաբօլի անկման առթիւ, Արեւ, 3.1.1921, 2։

Անգեղաց Արգամ, Հայեւթուրք պատերազմին շուրջը. Յայտարարութիւններ, մանրամասնութիւններ, Արեւ, 31.12.1920, 2։

Անճարակ ճարտարութիւն մը, Արեւ, 21.2.1921, 1:

Անուղղելի են, Արեւ, 26.11.1920, 1-2։

Ասպետ Յովհաննէս, Ազգային անցուդարձ. Աղէտք եւ փլուզում, Արեւ, 5.1.1921, 2։

Արամեան Հայկազուն, Պ. Ահարոնեան յիշատակագիր մը կը յանձնէ Բարիզի ամերիկեան դեսպանին (սեփական թղթակցութիւն), Արեւ, 13.9.1920, 3։

Արեւ, 23.8.1920։

Արեւ, 13.10.1920։

Արեւ, 18.10.1920։

Արեւ, 29.11.1920։

Արշաւանք Հայաստանի վրայ, Արեւ, 25.10.1920, 3։

Գուրեան Խ. Ս., Համազգային ժողով, Արեւ, 21.1.1921, 1։

Գուրեան Խ. Ս., Հայաստանի վերջին պատեհութիւնը, Արեւ, 2.2.1921, 1:

Գուրեան Խ. Ս., Հայաստանի վերջին պատեհութիւնը, Բ., Արեւ, 4.2.1921, 1:

Դահլիճի փոփոխութիւն Հայաստանի մէջ, Արեւ, 15.12.1920, 1։

Դաշնակցականները կը խոստովանին, Արեւ, 12.1.1921, 2։

Դրօյի սպանութեան զրոյցը, Արեւ, 12.1.1921, 3։

«Եղբայրները» գործում են, Արեւ, 15.11.1920, 2-3։

Զանգեզուր եւ Նախիջեւան, Արեւ, 24.12.1920, 2։

Զանգեզուրի գրաւումը, Արեւ, 23.8.1920, 3։

Զինադադարը, Արեւ, 12.11.1920, 3։

Զինադադարին պայմանները, Արեւ, 15.11.1920, 3։

Զօր. Անդրանիկ կը բացատրէ Հայաստանի պարտութեան պատճառները (սեփական թղթակցութիւն), Արեւ, 7.1.1921, 1։

Զօր. Սեպուհի հեռագիրը Կարսէն «Մեր գործը լաւ է», Արեւ, 27.10.1920, 1։

Զօրակոչի օրէնք Հայաստանի մէջ, Արեւ, 5.11.1920, 2։

Էջմիածնի մասին, Արեւ, 8.12.1920, 3։

Թղթակից, Հրապարակային ժողով Բարիզի մէջ Պ. Պապաջանեան եւ Սաֆրաստեան կը քննադատեն Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը ի ներկայութիւն դաշնակցականներու, Արեւ, 20.12.1920, 1։

Թրքական դաշնագրին ստորագրումը, Արեւ, 13.8.1920, 1։

Թրքահայաստանի դատը պէտք է պաշտպանուի թրքահայերու ձեռքով, Արեւ, 16.2.1921, 1:

Թոփուզյան Հ. 1978, Եգիպտոսի հայկական գաղութի պատմություն (1805-1952), Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ, 359 էջ:

Թուրք դաշնագիրը վերջապէս ստորագրուեցաւ, Արեւ, 11.8.1920, 3։

Ի՞նչ կը խորհին Մոսկվայի մէջ Հայաստանի մասին, Արեւ, 17.12.1920, 3։

Ինչպէս ինկաւ Կարսը (անկումէն առաջ եւ վերջը), Արեւ, 24.11.1920, 2։

Իրազեկ, Պ. Ահարոնեանի ստապատում յայտարարութիւնները «քօալիսիօն»ի խնդրոյն շուրջ, Արեւ, 23.2.1921, 1։

Լ., Ալէքսանդրօպոլի հաշտութիւնը, Արեւ, 23.2.1921, 2:

Լ., Ալէքսանդրօպոլի հաշտութիւնը, Արեւ, 25.2.1921, 2:

Լութֆի Ֆիքրիի նոր ձեռնարկը, Արեւ, 25.10.1920, 3։

Խատիսեանի մասին, Արեւ, 5.1.1921, 3։

Կ., Եւրոպան կզբաղի մեզմով, Բ., Արեւ, 24.11.1920, 1։

Կ., Եւրոպան կզբաղի մեզմով, Դ., Արեւ, 29.11.1920, 1։

Կ. Պոլսոյ համագումար ժողովին մէջ Պ. Խօճասարեանի խօսած ճառը, Արեւ, 11.2.1921, 1-2։

Կալխաս, Կովկասահայ ընդդիմադիր մամուլը. Րոպէի պահանջը, Արեւ, 3.12.1920, 2։

Կարս վերագրաւուած հայերու կողմէ, Արեւ, 29.11.1920, 3։

Կարսը վերագրաւուած, Արեւ, 26.11.1920, 3։

Կարսի Հ. Սպայակոյտի զեկոյցը Հոկտ. 2 թիւով, Արեւ, 27.10.1920, 1-2։

Կարսի վերագաւումը պաշտօնապէս կ’ստուգուի, Արեւ, 3.12.1920, 3։

Կացութիւնը Հայաստանի մէջ, Արեւ, 29.12.1920, 1-2։

Կացութիւնը Հայաստանի մէջ, Արեւ, 7.1.1921, 3։

Կացութիւնը Հայաստանի սահմաններուն մէջ, Արեւ, 31.12.1920, 3։

Կացութիւնը Նախիջեւանի մէջ, Արեւ, 23.8.1920, 3։

Կացութիւնը ռազմաճակատներու վրայ Մեծ Սպայակոյտին պաշտօնական Զեկոյցները, Արեւ, 27.10.1920, 2։

Կէվրէկեան Բերկրուհի Յ., Հայաստանի վրայ Տօքթ. Մէքալըմ իր ականատեսի տպաւորութիւնները կը պատմէ, Արեւ, 8.9.1920, 2։

Կոչ, Արեւ, 4.10.1920, 3։

Կովկասեան հարցը, Արեւ, 20.12.1920, 3։

Կռիւներ հայկական ճակատին վրայ, Արեւ, 20.10.1920, 2։

Հ.Հ. Պաշտօնական զեկոյցը, Արեւ, 3.11.1920, 3։

Համաձայնութիւն Հայերու եւ Քէմալականներու միջեւ, Արեւ, 13.12.1920, 3։

Հայ ժողովուրդը կը պատժէ դասալիքները, Արեւ, 5.1.1921, 3։

Հայ եւ Թրքական առեղծուածը, Արեւ, 6.12.1920, 3։

Հայ եւ Թուրք նոր զինակցութիւն մը, Արեւ, 3.12.1920, 3։

Հայաստ.ի խորհրդարանին օգոստոս 2ի նիստը Վարչապետ Պ. Օհանջանեանի ճառը, Արեւ, 13.9.1920, 1-2։

Հայաստ.ի խորհրդարանին օգոստոս 2ի նիստը Վարչապետ Պ. Օհանջանեանի ճառը, Արեւ, 15.9.1920, 2։

Հայաստան եւ սօվէթները, Արեւ, 16.8.1920, 3։

Հայաստան իրաւունք ուներ Պօլշեւիք ըլլալու (Խմբ. գիտ. «Էճիբշըն Կազէթ»ի Դեկտ 27ի թիւնին), Արեւ, 31.12.1920, 3։

Հայաստան (խմբագրական «Իճիբշըն Կազէթ», 27 նոյ.), Արեւ, 10.12.1920, 2-3։

Հայաստան կարմիր րեժիմին ներքեւ, Արեւ, 17.12.1920, 3։

Հայաստան Սովիէթ Հանրապետություն, Արեւ, 17.12.1920, 3։

Հայաստան վերջնագիր կուտայ Վրաստանի եւ Գարապէքիրի. Ամենավէրջին դահլիճին կազմը, Արեւ, 27.12.1920, 3։

Հայաստան պատերազմ կը հայտարարէ թուրք ազգայնականներուն դէմ, Արեւ, 13.10.1920, 3։

Հայաստանը մէկ ամսուան մէջ Պիտի բնաջնջեն եղեր Թուրք եւ Պօլշեւիկ ծրագիրներ, Արեւ, 1.11.1920, 3։

Հայաստանէն լուրեր. Ինչպէս հայ զօրքը նահանջեց Ալէքսանդրապօլի յանձնումը. Թուրքահայ կամաւորներ. Ո՞վ կրկնար փրկել կացութիւնը, Արեւ, 21.1.1921, 2։

Հայաստանէն նամակ մը. Հայրենիքի վիճակի մասին անկողմնակալ տեղեկություններ, Արեւ, 1.12.1920, 3։

Հայաստանէն նոր լուրեր. Հայ եւ Թուրք նոր պատերազմի մը վախը. Թուրքերը կը մերժեն պարպել Ալեքսանդրապօլը. Սովը կ՛սպառնայ դարձեալ հայ ժողովուրդին, Արեւ, 4.2.1921, 3:

Հայաստանի եւ Միլլիճիներու միջեւ կնքուած հաշտութեան ամօթալի դաշնագրին պատճենը. Նոր մանրամասնութիւններ, Արեւ, 16.1.1921, 2։

Հայաստանի խղճալի կացութիւնը, Արեւ, 22.11.1920, 3։

Հայաստանի կացութիւնը, Արեւ, 12.1.1921, 3։

Հայաստանի կացութիւնը յուսալից. Հայ բանակին գրաւումները, Արեւ, 27.10.1920, 2։

Հայաստանի սահմանագծումը, Արեւ, 14.1.1921, 3։

Հայաստանի վիճակը վերջին աղէտի նախօրեակին, Արեւ, 10.1.1921, 2։

Հայեւթուրք պատերազմ, Արեւ, 3.11.1920, 3։

Հայեւթուրք պատերազմ, Արեւ, 5.11.1920, 3։

Հայեւթուրք պատերազմ, Արեւ, 10.11.1920, 3։

Հայեւթուրք պատերազմ, Արեւ, 10.12.1920, 3։

Հայեւռուս համաձայնութիւնը խզուած Հայաստանը կը բողոքէ, Արեւ, 13.9.1920, 3։

Հայկական բանակը միշտ բարձր կը մնայ իր դիրքին մէջ, Արեւ, 13.8.1920, 2։

Հայկական զինուց նոր յաղթանակը, Արեւ, 8.10.1920, 3։

Հայկական ճակատը, Արեւ, 10.11.1920, 2։

Հայկական ճակատը, Արեւ, 12.11.1920, 2։

Հայկական ճակատին վրայ, Արեւ, 1.9.1920, 3։

Հայկական յաղթանակ թուրքերու եւ ռուսներու դէմ, Արեւ, 11.10.1920, 3։

Հայկական յաղթանակներ Հայկ. բանակը յարձակման կ’սկսի Արեւ, 8.11.1920, 3։

Հայկական յարձակողականը, Արեւ, 29.10.1920, 3։

Հայկական պատրանքներ թուրքերու իրական զօրութեան մասին, Արեւ, 10.12.1920, 2։

Հայկական սաւառնակներ Նօվօ Սելիմի վրայ, Արեւ, 25.10.1920, 2։

Հայկական փոխառութիւնը. Չորս քաղաքական կուսակցութեանց կոչը թուրքահայերուն, Արեւ, 17.9.1920, 1։

Հեռագրալուրեր, Արեւ, 26.11.1920, 3։

Հեռագրալուրեր, Արեւ, 1.12.1920, 3։

Ղարաբաղի լեռնային մասը, Արեւ, 24.12.1920, 2։

Մ. Ս. Կ., Ազգ. պատուիրակութեան բողոքը վեհաժողովին, Արեւ, 8.9.1920, 1։

Մ. Ս. Կ., Ազգ. պատուիրակութեան բողոքը վեհաժողովին, Արեւ, 10.9.1920, 1։

Մ. Ս. Կ., Ռազմաճակատը եւ թիկունքը, Արեւ, 3.9.1920, 1։

Մ. Ս. Կ., Սկիզբն է փրկութեան, Արեւ, 8.10.1920, 1։

Մ. Ս. Կ., Քննութիւն աշխարհի առջեւ, Արեւ, 27.9.1920, 1։

Մ. Քէմալի կողմէ Հայաստանի առաջարկուած եօթը պայմանները որոնք տեղի տուին կռիւներու վերսկսման, Արեւ, 29.11.1920, 3։

Մեծ դաւադրութիւնը, Արեւ, 5.11.1920, 1։

Միլլիճիները յարձակողականի կ’սկսին Հայաստանի դէմ, Արեւ, 15.10.1920, 2։

Մին առնուլ եւ միւսը չթողուլ, Արեւ, 16.2.1921, 1:

Միտք բերենք թէ Հայաստան պատերազմի մէջ է, Արեւ, 12.11.1920, 1-2։

Մկրտիչեան Լեւոն, Հայկական հարցի արդի կացութիւնը եւ մեր հակառակորդները, Ա., Արեւ, 23.2.1921, 1։

Մկրտիչեան Լեւոն, Հայկական հարցի արդի կացութիւնը եւ մեր հակառակորդները Բ., Արեւ, 25.2.1921, 1։

Մկրտիչեան Լեւոն, Ցաւալի թիւրիմացութիւն մը, Արեւ, 11.4.1919, 1։

Մուշեղ արքեպիսկոպոս, Ազգին փրկիչները, Արեւ, 16.1.1921, 1։

Մուսթաֆա Քէմալ եւ Պօլշէվիքները, Արեւ, 8.11.1920, 3։

Յարաբերութիւնները կը ցրտանան Պօլշէվիկներու եւ Տաճիկներու միջեւ, Արեւ, 26.11.1920, 3։

Յիշատակագիր մատուցուած Ազգերու դաշնակցութեան համաժողովին Հայ սահմ. ռամկավար կուսակցութեան կողմէ, Արեւ, 31.12.1920, 1-2։

Յովհանջանեան Ռ., Ի՞նչ կըսէ կովկասահայ ընդդիմադիր մամուլը օրէցօր, Արեւ, 1.12.1920, 2։

Ն. Յ., Զինադադարը, Արեւ, 15.11.1920, 1։

Նազարէթեան Ա., Վտանգից առաջ, Արեւ, 13.12.1920, 2-3։

Նալբանդեան Յ., Պոլշէվիքները եւ Հայաստանը, Արեւ, 1.12.1920, 1։

Նալբանդեան Յ., Պոլշէվիքները եւ Հայաստանը, Բ., Արեւ, 3.12.1920, 1։

Նալբանդեան Յ., Պոլշէվիքները եւ Հայաստանը, Գ., Արեւ, 8.12.1920, 1։

Նալբանդեան Յ., Պոլշէվիքները եւ Հայաստանը, Դ., Արեւ, 10.12.1920, 1։

Նալբանդեան Յ., Պոլշէվիքները եւ Հայաստանը, Ե., Արեւ, 13.12.1920, 1։

Նալբանդեան Յ., Վտանգին առջև, Արեւ, 12.11.1920, 1։

Նախագահ Ուիլսըն եւ Հայաստան, Արեւ, 24.11.1920, 3։

Նախընթաց բանակցութիւնները, Արեւ, 23.8.1920, 3։

Նախիջեւանի գրաւումը, Արեւ, 23.8.1920, 3:

Նոր զինակոչ Հայաստանի մէջ, Արեւ, 3.9.1920, 3։

Շավարշ (Ա. Ալպօյաճեան), Պոլսական նամականի (սեփական թղթակցութիւն «Արեւ»ի), Արեւ, 31.1.1921, 1։

Շավարշ, Պոլսական նամականի (սեփական թղթակցութիւ), Արեւ, 17.12.1920, 1-2։

Շավարշ, Պոլսական նամականի (սեփական թղթակցութիւն), Արեւ, 5.1.1921, 2։

Ոգեւորութիւնը Հայաստանի մէջ, Արեւ, 23.8.1920, 3։

Ոգեւորութիւնը Հայաստանի մէջ, Արեւ, 25.10.1920, 2։

Չթենց, Անկախութեան փոխառութիւնը եւ Հայաստանի մամուլը, Արեւ, 22.9.1920, 1։

Պ. Աղեքս. Խատիսեանի ճառը, Արեւ, 20.8.1920, 2-3։

Պ. Լեւոն Մկրտիչեանի ճառը Բարիզի հայ ռամկավար ակումբին մէջ, Արեւ, 26.1.1921, 1-2։

Պ. Խատիսեանի խիստ կարեւոր յայտարարութիւնները Հայկական խորհրդարանի մէջ, Արեւ, 24.12.1920, 2։

Պ. Քաջազնունի կը կազմէ Խառն դահլիճը, Արեւ, 6.12.1920, 3։

Պաշարման վիճակ Հայաստանի մէջ, Արեւ, 25.10.1920, 3։

Պատասխանատուութիւնները չփնտռենք (Խմբագրական «Ժող. Ձայն»ի), Արեւ, 14.1.1921, 2։

Պատմական տօքիւման մը, Արեւ, 10.12.1920, 2։

Պոլսահայ թերթերէն. Կացութիւնը Հայաստանի ճակատին վրայ, Արեւ, 1.11.1920, 2։

Պոնդ, Այժմէական նօթեր «Միակամ միատարր դահլիճ», Արեւ, 24.1.1921, 1-2։

Պօղոս Փաշա Նուպարի անուան տօնը Կ. Պոլսոյ մէջ, Արեւ, 31.1.1921, 2-3։

Պօղոսեան Յովհ., Թրքական նոր յարձակումներուն առթիւ Հայկական կառավարութեան բողոքը Դաշնակից պետութեանց, Արեւ, 29.10.1920, 2։

Պօղոսեան Յովհ., Թրքական նոր յարձակումներուն առթիւ Հայկական կառավարութեան բողոքը Դաշնակից պետութեանց (շար. նախորդ թիւէն եւ վերջ) Քօալիսիօնի խնդիրը, Արեւ, 1.11.1920, 2։

Ռամկավար օդային տորմիղը, Արեւ, 17.9.1920, 3։

Ս. Կաթողիկոսին կոնդակը Պօղոս Նուպար Փաշայի ազգ. պատուիրակութեան նախագահին ճառը, Արեւ, 24.1.1921, 1։

Սարըղամիշի գրաւումը, Արեւ, 8.11.1920, 3։

Սեւակ, Պ. Ալ. Խատիսեան Գահիրէի մէջ Պատմական միթինկ Ամերիկեան Քօզմօկրաֆի մէջ, Արեւ, 3.9.1920, 1։

Սէվռի Դաշնագրին շուրջ. Տեսակցութիւն մը Թուրքիոյ գահաժառանգին հետ, Արեւ, 17.12.1920, 3։

Սօվիէթները, Կովկասը եւ թուրք ազգայնականները, Արեւ, 13.8.1920, 3։

Վանատուր, Ի՞նչ կխորհին մեր ամերիկացի բարեկամները. Ս. Կաթողիկոսը իր վստահութիւնը կը կրկնէ Պ. Պօղոս Նուպարի. Տիրայր եպսկ.ի ծանրակշիռ յայտարարութիւնները (մեր մասնաւոր թղթակցէն), Արեւ, 26.1.1921, 1։

Վերջին դէպքերը Հայաստանի մէջ, Արեւ, 3.1.1921, 3։

Ուրիշ յաջողութիւններ, Արեւ, 23.8.1920, 3։

Փափազեան Գ., Նորէն դիմենք ժողովուրդին բայց նախ հաշիւ տանք, Արեւ, 26.1.1921, 2։

Փլէթֆորմ Ազգային Ռամկավարական կուսակցութեան Ամերիկայի շրջանակին ընդունած երկրորդ պատգամաւորական ժողովին մէջ եւ հաղորդուած ընդհանուր պատգամաւորական ժողովին, Արեւ, 26.11.1920, 2։

Փորձագետ, Խորհրդածութիւններ Հայաստանի աղէտին վրայ, Արեւ, 7.2.1921, 1։

Փորձագետ, Խորհրդածութիւններ Հայաստանի աղէտին վրայ, Արեւ, 9.2.1921, 1։

Քաղաքական կացութիւնը, Ա., Արեւ, 12.1.1921, 1։

Քաղաքական կացութիւնը, Բ., Արեւ, 14.1.1921, 1-2։

Քէմալական գործողութիւնները Հայաստանի դէմ, Արեւ, 13.10.1920, 3։

Քէմալական զեկոյց մը ի՜նչ կըսէ, Արեւ, 29.11.1920, 3։

Օլթիի վերագաւումը, Արեւ, 25.10.1920, 3։

,000է աւելի կամաւորներ, Արեւ, 10.11.1920, 3։

В ожидании бури 2018 - В ожидании бури: Южный Кавказ, под ред.: К. В. Макиенко, Москва, 200 c.

Published

2023-07-01

Issue

Section

Articles