The 1920 թ. oգոստոսի 10-ի ռուս-հայկական համաձայնագիրը և Անդրկովկասում ու Հայաստանի Հանրապետությունում եվրոպական երկրների ռազմաքաղաքական ներկայացուցչությունների դիրքորոշումը
DOI:
https://doi.org/10.46991/hc.2022.18.2.73Keywords:
Հայաստանի Հանրապետություն, համաձայնագիր, Ռուսաստան, Անտանտ, Թուրքիա, դաշնակիցներ, Սևրի պայմանագիրAbstract
1920 թ. ռուս-հայկական համաձայնությունը փորձաքար հանդիսացավ Հայաս-տանի և նրա Դաշնակիցների միջև: Չցանկանալով կորցնել Հայաստանը որպես պատ-վար բոլշևիզմի դեմ, դաշնակիցները սվիններով ընդունեցին այն: Այն անակնկալի բերեց նրանց, համաձայնագրից դժգոհեցին հատկապես Անտանտի տերությունները:
1920 թ. օգոստոսի 10-ի համաձայնագիրը խորհրդային կողմի դիվանագիտական հաջող մանևրումներից էր, քանի որ դրանով «վիճելի» տարածքների հարցը արևմտյան տերությունների դիվանագիտության ոլորտից հանվեց և ընդգրկվեց բոլշևիկյան Ռուսաստանի և Խորհրդային Ադրբեջանի քաղաքական ու դիվանագիտական հարաբերությունների ոլորտ։ Օգոստոսի 10-ի համաձայնագիրը ուժի մեջ մտնելուց անմիջապես հետո Հայաստանի զինվորական նախարարը հեռագրելով Դարալագյազում գտնվող Դրոյին, կարգադրում է տեղեկացնել Ղափանի զորքերի հրամանատար Գ. Նժդեհին թողնել Զանգեզուրը և առանց դիմադրության անցնել հանրապետության տարածք, որին վերջինս հրաժարվում է ենթարկվել, հայտարարելով, որ է, որ չի ենթարկվելու կառավարության հրամանին, մնալու է Կապարգողթում և շարունակելու է կռիվը: Իսկ ինչ վերաբերում է օգոստոսի 10-ի համաձայնագրից դժգոհ մնացած Հայաստանի եվրոպական «դաշնակիցներին», ապա Հայաստանը նրանց հետաքրքրում էր միայն որպես հակառուսական պատնեշ և ոչ ավելին, ինչպես 1918-1919 թ. նրանց որդեգրած հակահայկական ռազմավարության առումով Ղարաբաղ-Արցախի, Նախիջևանի և այլ հայկական տարածքների պատկանելիության խնդրում։ Այդպիսի անելանելի իրավիճակում ՀՀ կառավարությունը ընդառաջ գնաց բոլշևիկյան Ռուսաստանի պարտադրանքին՝ այդ տարածքները ժամանակավորապես Ռուսաստանին հանձնելով, որից ինչ-որ չափով միամիտ հույս կար հետ ստանալու այդ տարածքները, ինչը լիովին բացառվում էր դրանք Թուրքիայի կողմից զավթելու դեպքում:
References
Alikhanyan S. (1974), G. K. Ōrjonikidzen ew Sovetakan kargeri hastatumě Hayastanum, Erewan, «Hayastan» hrat., 248 ēj: (in Armenian)
Galoyan G․ (1999), Hayastaně ew mets terut‘yunnerě 1917-1923 t‘t‘., KHmb.՝ G. Galoyan ew urish., Erewan, HH GAA Patmut‘yan inst-t, 539 ēj։ (in Armenian)
Khurshudyan L․ (2017), Hayastani bazh’anumě 1920 t‘vakanin, Erewan, EPH hrat․, 352 ēj:
Hayastani Hanrapetut‘yuně 1918-1920 t‘t‘ (2000), (k‘aghak‘akan patmut‘yun), p‘astat‘ght‘eri ew nyut‘eri zh’oghovatsu, Erewan, HH GAA «Gitut‘yun» hrat․, 455 ēj: (in Armenian)
Hayastani Azgayin arkhiv (HAA), f. 200, ts‘. 1, g. 607, t‘. 29-31, 35-37, 149-154: (in Armenian)
HAA, f. 368, ts‘. 1, g. 18, t‘. 2, 8, 16-17, 23, 34։ (in Armenian)
Hovhannisyann Ṛ. (2005), Hayastani Hanrapetut‘yun: Hator I․ Aṛajin Tari․1918 -1919. Erewan, «Tigran Mets» hrat., 604 ēj. (in Armenian)
Hovhannisyan Ṛ. (2015), Hayastani Hanrapetut‘yun, Hator IV, Sali ew mangaghi mijew. Masnatum ew khorhrdaynats‘um, Erewan, «Tigran Mets» hrat. , 572 ēj: (in Armenian)
«Yaṛaj», 1920, 5-6 hoktemberi, Erewan: (in Armenian)
Nersisyan A. (2007), Ṛuben : [Ṛubēn Tēr-Minaseani kyank‘n u gortsuneut‘yuně] / A. Nersisean; Aṛajab.՝ A.Melk‘onean; KHmb.՝ Ē. Minasean. Erewan, Ēdit‘ Print, 394 ēj: (in Armenian)
Simonyan A. (2000), Zangezuri goyamarttě (1920-1921 t‘t‘.), Erewan, Erewani hamals. hrat., 672 ēj: (in Armenian)
Simonyan A. (2017), Zangezuri goyapayk‘arě 1917-1920 t‘t‘., A. Simonyan, - Erewan, EPH hrat., 2017, 742 ēj: (in Armenian)
Vrats‘yan S․ (1993), Hayastani Hanrapetut‘yun, Erewan, «Hayastan» hrat․, 704 ēj։ (in Armenian)
Tumanjan M. (2012), Diplomatichjeskaja istoрija Рjes¬publiki Aрmjenija. 1918-1920 gg., JEрjevan, Nacional’nyj aрxiv Aрmjenii, 404 s. (in Armenian)
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Vanik Hrant Virabyan
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
