ԻՐԱՆԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԵՎ ՊԱՐՍԻՑ ԼԵԶՎԻ ՏԱՐԱԾՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ՇՈՒՇԻՈՒՄ՝ ԸՍՏ ԵՂԻՇԵ ԱՎԱԳ ՔԱՀԱՆԱ ԳԵՂԱՄՅԱՆՑԻ ՈՒՂԵԳՆԱՑԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿՆԵՐԻ
DOI:
https://doi.org/10.46991/jos.2023.23.1.051Keywords:
պարսկերեն, մշակույթ, լեզու, տարածք, սրբավայր, ուխտատեղիAbstract
19-րդ դարի հեղինակ Եղիշե ավագ քահանա Գեղամյանցը, որը հայ ընթերցողին հայտնի է նաև Հայկունի անվամբ, 1885թ. շրջագայել է Արցախում և տպագրել իր «Ուղեգնացական ակնարկներ» աշխատանքը։ Գեղամյանցի աշխատանքում ուշագրավ են Շուշիում իրանական մշակույթի և պարսից լեզվի տարածվածության մասին հիշատակումները։ Այդ ժամանակ Շուշիում ապրող պարսիկների վերաբերյալ Գեղամյանցի տված տեղեկությունների շնորհիվ պատկերացում ենք կազմում, թե ինչով են զբաղվել և ինչ դեր են ունեցել պարսիկները քաղաքի կյանքում, ինչ հարաբերություններ են ունեցել հարևան հայերի հետ։ Տեղի հայ ազգաբնակչության կենցաղի և առօրյայի մասին խոսելիս Գեղամյանցը նշել է, որ ուրախալի միջոցառումների ժամանակ հայերը երգել են նաև պարսկերեն երգեր, հայերը մասնակցել են հարևան պարսիկների հարսանիքներին և հակառակը։ Խոսելով որոշ հայկական դպրոցների մասին՝ հեղինակը հիշատակել է, որ այդ դպրոցներում նաև պարսկերեն են դասավանդել։ Իր աշխատանքում Գեղամյանցը հիշատակել է պարսից գրականության գոհարները հայերեն թարգմանելու և Շուշիում տպագրելու վերաբերյալ։ Գեղամյանցն անդրադարձել է Շուշիում և դրա շրջակայքում գտնվող պարսիկների սրբավայրերին և այն ուխտատեղիներին, ուր այցելում էին պարսիկները։ Գեղամյանցի ներկայացրած տեղեկությունները հաճախ հանդիպում են նաև այլ աղբյուրներում, բայց Գեղամյանցի աշխատանքն աչքի է ընկնում ազատ և անբռնազբոս պարզությամբ։ Այդ առումով այս սկզբնաղբյուրի տված տեղեկությունները արժևորելն ու հետազոտելը ուսանելի է և խիստ արդիական։
References
Ավագյան, Սմբատ, Էջեր Լեռնային Ղարաբաղի կուլտուր-կրթական կյանքի պատմությունից, Երևան, «Հայաստան» հրատարակչություն, 1982։
Ավագյան, Սմբատ, Նյութեր Ղարաբաղի նախասովետական շրջանի մամուլի պատմությունից, Երևան, Երևանի համալսարանի հրատարակչություն, 1969։
Բարխուդարեանց, Մակար, Աղուանից երկիր և դրացիք, Արցախ, Գանձասար Աստուածաբանական կենտրոն, 1999։
Գեղամյանց, Եղիշե, Ուղեգնացական ակնարկներ, Երևան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, 2010։
Լէօ, Պատմութիւն Ղարաբաղի հայոց թեմական հոգեւոր դպրոցի (1838-1913), Թիֆլիզ, Տպարան Ն․ Աղանեանի, Պօլից․ 7, 1914:
Ծատրյան Մայա, Արզումանյան Մարիետա, «Ասկերանի շրջանի Դաշուշեն համայնքի շրջակայքի դենդրոֆլորան», Արցախի պետական համալսարանի Գիտական տեղեկագիր, (Ստեփանակերտ, 2017): 155-164։
Կարապետյան, Սամվել, Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում, Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, 1999։
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 49, Հինգշաբթի, 27 Յունիսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 50, Կիւրակէ, 30 Յունիսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 51, Հինգշաբթի, 4 Յուլիսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 56, Կիւրակէ, 21 Յուլիսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 57, Հինգշաբթի, 25 Յուլիսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 59, Հինգշաբթի, 1 Օգոստոսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 62, Հինգշաբթի, 11 Օգոստոսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 64, Կիւրակէ, 18 Օգոստոսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 65, Հինգշաբթի, 22 Օգոստոսի:
Հայկունի, «Ուղեգնացական ակնարկներ», Մեղու Հայաստանի, (Թիֆլիս, 1885) № 79, Հինգշաբթի, 10 Հոկտեմբերի:
Հարությունյան, Գրիշա, Ժողովրդական կրթության զարգացումը լեռնային Ղարաբաղում, Երևան, «Լույս» հրատարակչություն, 1985։
Ղարաբաղի հայոց հոգևոր թեմական դպրանոցի 75-ամեակը, Շուշի, Տպարան Բ․ Տէր-Սահակեանի, 1913։
Սանթրոսյան, Մուշեղ, Արևելահայ դպրոցը 19-րդ դարի առաջին կեսին, Երևան, Հայպետուսմանկհրատ, 1964։
Սարգսյան, Սլավա, Արցախի բնակավայրերը (ստուգաբանություններ), Երևան, 2018։
Տեր-Գասպարյան, Ռուբեն, Շուշի, Երևան, Հայաստանի ԳԱ հրատարակչություն, 1993։
Րաֆֆի, Խամսայի մելիքությունները (1600-1827), Թիֆլիս, Կովկասի Կառավարչ․ գլխ․ կառավար․ տպարան, 1882։
Tonoyan, Artyom. “Armenia-Azerbaijan: Rethinking Role of Religion in the Nagorno-Karabakh Conflict, Religion, Conflict, and Stability in the Former Soviet Union.” In Religion, Conflict, and Stability in the Former Soviet Union, edited by Migacheva, Katya, and Frederick, Bryan. Rand Corporation, 2018, pp. 11-33.
Əlizadə, Həsən İfxa, Şuşa şəhərinin tarixi [Շուշի քաղաքի պատմությունը], առաջաբան և տառադարձ.` Ն. Ախունդովի // Qarabağnamə, 3-üncü kitab (գլխ. խմբ.`Ա. Ֆարզալիև), Bakı, 2006։
Կայքեր
Շուշիի Գոհար տիկնոջ Վերին մզկիթը լիովին իրանական կրոնամշակութային օրինակներից է. արևելագետ, 14․10․2019, https://artsakhpress.am/arm/news/115214 (հասանելի է 25․06․2023)։
Շուշիում վերականգնվել է Գոհար տիկնոջ Վերին մզկիթը, 04․10․2019, https://www.aravot.am/2019/10/04/1070083/ (հասանելի է 25․06․2023)։
Շուշիում վերականգնվել է Գոհար տիկնոջ Վերին մզկիթը, 08․10․2019, https://escs.am/am/news/5191 (հասանելի է 25․06․2023)։
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Հեղինակ(ներ)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Հոդվածների նկատմամբ հեղինակների հեղինակային իրավունքը պահպանվում է:
Երրորդ կողմի թույլատրված կրկնակի օգտագործումը սահմանվում է հետևյալ օգտագործման լիցենզիայով.
Creative Commons վերագրում-ոչ առևտրային (CC BY-NC): CC BY-NC օգտագործողներին թույլ է տալիս պատճենել և տարածեք հոդվածլ ոչ կոմերցիոն նպատակներով: Օգտագործողները կարող են վերաձևակերպել, փոփոխել նյութը, հարմարեցնել այն տեքստին՝ հղում անելով
լիցենզիային։ Լիցենզիայի մանրամասները հասանելի են
https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/ հասցեով:
Այս լիցենզիայի համաձայն հոդվածների նկատմամբ հեղինակների հեղինակային իրավունքը պահպանվում է, սակայն
«Արևելագիտության հարցեր» ամսագիրը և Երևանի պետական համալսարանի հրատարակչությունը ստանում են հոդվածը թղթային և էլեկտրոնային տարբերակով հրատարակելու և երրորդ անձնանց՝ բնօրինակին պատշաճ կերպով հղում անելու պայմանով այն օգտագործելու, տարածելու և վերարտադրելու իրավունք տալուլ ոչ բացառիկ լիցենզիա: Համապատասխան մեջբերումը բնօրինակին սովորական հղումն է: Հեղինակների կամ հրատարակիչների թույլտվություն չի պահանջվում:
