Երեք բնաբան «Ռիգվեդայից» (Սիամանթո, Դանիել Վարուժան, Եղիշե Չարենց)
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2022.13.3.003Keywords:
բնաբան, «Ռիգվեդա», Սիամանթո, Վարունա, հիմն, Դանիել Վարուժան, Ագնի, հնդկական դիցաբանություն, Եղիշե Չարենց, ՍոմաAbstract
Հոդվածում քննվում են հայ պոեզիայի առնչությունները հին հնդկական գրականության գլխավոր հուշարձաններից մեկի՝ «Ռիգվեդա» կրոնական-գեղարվեստական ժողովածուի հետ։ 20-րդ դարի սկզբին հայ գրականությունը մի աննախադեպ հետաքրքրություն է դրսևորում հին Արևելքի դիցաբանության, մշակույթի և գրականության նկատմամբ։ Օրիենտալիզմը՝ որպես փիլիսոփայական և գեղագիտական երևույթ, Եգիպտոսի, Չինաստանի, Հունաստանի և Հռոմի հնագույն պատմության կողքին մեծ տեղ է հատկացնում նաև հին հնդկական դիցաբանությանը և գրական հուշարձաններին։ Ճիշտ է, վեդաների և բուդդայականության, հնդկական հնագույն աստվածների, հատկապես Ինդրայի և Ագնիի նկատմամբ որոշ հետաքրքրություն կար նաև 19-րդ դարի հայ գրողների և բանասերների գործերում (Մ․ Թաղիադյան, Ղ․ Ալիշան, Մ․ Էմին, Մ․ Աբեղյան և ուրիշներ)։ Բայց որպես բնագրային որոշակի և բազմազան արտահայտությամբ հատկանշվող գրական միտում՝ հնդկական մոտիվներն ու արտահայտչաձևերն ավելի ցայտուն են դրսևորվում 1900-ական և 1910-ական թվականներին։ Միտումն առավել ուժեղ է արտահայտված այդ ժամանակաշրջանի հայ պոեզիայում։ Ազգային և համամարդկային կեցության խնդիրներն ավելի խորությամբ և պատկերավոր արտահայտելու նպատակով նեոռոմանտիզմի և խորհրդապաշտության ներկայացուցիչ հայ բանաստեղծներն առավել հաճախակի դիմում են հին հնդկական գրականության հնագույն հուշարձանին՝ մ․թ․ա․ 2-րղ հազարամյակում սանսկրիտով ստեղծված հիմներն ամփոփող «Ռիգվեդա» գրքին։ Մասնավորապես Ատոմ Յարճանյանը (Սիամանթո), Դանիել Վարուժանը և Եղիշե Չարենցը, այլևայլ առնչություններից բացի, իրենց երեք նշանավոր գործերի համար բնաբաններ են ընտրել «Ռիգվեդայից»։ Հոդվածում պարզաբանվում է այդ բնաբանների ծագումնաբանությունը, վերլուծվում են դրանց գեղարվեստական նշանակությունը, բնագրային կապերը սկզբնաղբյուրների, տվյալ հեղինակների ստեղծագործության և միմյանց հետ։
References
Յարճանյան Ա․, Դյուցազնորեն։ Հայ երիտասարդության համար, Փարիզ, 1902, էջ 1։
Հին Արևելքի պոեզիա, Եր․, Երևանի համալսարանի հրատ․, 1982, էջ
-284։
Rig-Veda ou Livre des hymnes traduction de A. Langlois, Paris, Bibliotheque
Internationale Universelle, 1870, p. 182.
Ригведа. Мандалы I – IV․ Издание второе, исправленное․ Издание подготовила
Т. Я. Елизаренкова, М., Изд․ «Наука», 1999, стр. 269.
Дюмезиль Ж., Верховные боги индоевропейцев. Пер. с франц.Т. В. Цивьян. М.,
Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1986, стр. 54.
Ригведа. Мандалы IX – X․ Издание подготовила Т. Я. Елизаренкова, М., Изд․
«Наука», 1999, стр. 289.
Ригведа. Мандалы I – IV, стр. 269.
Յարճանյան Ա․, Դյուցազնորեն, էջ 14-15։
«Revue de l'histoire des religions», Paris, 1880, v. 1, p. 310.
Սիամանթո, Ամբողջական երկեր, Անթիլիաս, Տպարան Կիլիկիո
կաթողիկոսության,1989, էջ 69։
Վարուժան Դ․, Երկերի լիակատար ժողովածու երեք հատորով, հ․ 2, Եր․,
Հայկական ՍՍՀ ԳԱ հրատ․, 1986, էջ 92-93։
Ригведа. Мандалы I – IV, стр. 92։
Nève F․, Études sur les hymnes du Rig-Vêda, avec un choix d'hymnes traduits pour
le premier fois en français, Louvain, De l'imprimerie de P. J. Perters,1842, p. 78․
Վարուժան Դ․, Երկերի լիակատար ժողովածու երեք հատորով, հ․ 3, Եր․, Հայկական ՍՍՀ ԳԱ հրատ․, 1987, էջ 352։
Վարուժան Դ․, Երկերի լիակատար ժողովածու երեք հատորով, հ․ 2, էջ 89։
Չարենց Ե․, Սոմա, Թիֆլիս, տպարան «Պրոգրես», 1918, էջ 1, 3։
Չարենց Ե․, Երկեր, Եր․, Պետական հրատարակչություն, 1932, էջ 10։
Հիշողություններ Եղիշե Չարենցի մասին, Եր․, «Հայպետհրատ», 1961, էջ
-351։
Ригведа. Мандалы V-VIII․ Издание второе, исправленное․ Издание подготовила
Т. Я. Елизаренкова, М., Изд․ "Наука", 1999, стр. 377.
The Hymns of the Rigveda, Volume III. Translated by Ralph Thomas Hotchkin
Griffith, “E. J. Lazarus and Co”, Benares,1891, p. 265.
The Hymns of the Rigveda, Volume I, Translated by Ralph Thomas Hotchkin
Griffith, “E. J. Lazarus and Co”, Benares,1920, p. 530.
Ригведа. Мандалы V-VIII, стр. 376.
The Encyclopedia of Religion, Volum 2, New York, “Macmillan”, 1987, p. 122.
Элиаде М., История веры и религиозных идей. Том 1. От каменного века до элевсинских мистерий, М., «Критерион», 2001, стр. 196.
The Hymns of the Rigveda, Volume II, Translated by Ralph Thomas Hotchkin Griffith, Varanasi (India), The Chowkhamba sanskrit series office, 1971, p. 539.
Regnaud P., Le Rig-véda: texte et traduction neuvième mandala․ Le culte védique
du soma, Paris, J. Maisonneuve, 1900, p. 41.
Ե․ Չարենցի «Սոմա» պոեմը օտար լեզուներով թարգմանողները սովորաբար բնաբանը շրջանցում են, ինչը ճիշտ է «հեղինակի վերջին կամք» բնագրագիտական կանոնով։ Բնաբանը բացակայում է Դայանա Տեր-Հովհաննիսյանի և Մարզպետ Մարկոսյանի անգլերեն թարգմանության մեջ («Ararat Quarterly», Autumn, Volum XXVI, no. 4, New York, 1985, p. 31)։
Ռուսերեն թարգմանություններից մեկում այդպես է վարվել նաև Տատյանա Սպենդիարովան (Տե՛ս Чаренц Е. , Стихотворения и поэмы. «Библиотека поэта.
Большая серия», Л., «Советский писатель», 1973, стр. 284)։ Իսկ ահա մեկ ուրիշ թարգմանչուհի՝ Նինա Գաբրիելյանը, պահպանել է և՛ ենթավերնագիրժանրանշումը («Новая ведийская поэма»), և՛ բնաբանը, որում նույնությամբ վերարտադրել է «վերջին» բառի իմաստը․ «Сома, ты – последняя свобода...»․
Чаренц Е., Ковчег. Стихотворения и поэмы, М., «Книга»,1990, стр. 292.
Самаведа. Перевод с санскрита, введение и комментарии С.А. Матвеева. М., «АСТ», «Восток-Запад», 2005, стр. 381.
Овсянико-Куликовский Д. Н., Собрание сочинений в 9 томах, том 6, Санкт-Петербург, «Прометей», 1909, стр. 225.
Елизаренкова Т. Я., О Соме в Ригведе․– В кн.։ Ригведа. Мандалы IX–X, стр.
Rig-Veda ou Livre des hymnes, 1870, p. 169.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
