Հին հայերենի երկբարբառային և եռաբարբառային կազմությունների հարցի շուրջ
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2023.14.1.057Keywords:
կայուն երկբարբառ, ոչ կայուն երկբարբառ, երկբարբառակերպ, եռաբարբառակերպ, վանկային բաշխում, ձևաբանական չափանիշ, ձևույթային կարAbstract
Հին հայերենի երկբարբառային և եռաբարբառային կազմությունների տարբերակումը եղել և այսօր էլ մնում է հայերենագիտության ամենից խնդրահարույց հարցերից մեկը: Կախված տարբերակման հիմքում դրվող չափանիշներից՝ էականորեն կարող են փոխվել դրանց ոչ միայն քանակական, այլև որակական բնութագրերը: Այդ բաղադրիչների նկատմամբ տարահատկանիշ չափորոշիչների կիրառումը հիմք է տալիս առանձնացնելու երկբարբառներ, երկբարբառակերպեր և եռաբարբառակերպեր և դրանք դասակարգելու ըստ կայուն և ոչ կայուն տեսակների: Առաջին տեսակին վերաբերում են նրանք, որոնք, անկախ բառի (/բառաձևի) կրած ձևափոխությունից (հոլովում, խոնարհում, բառաբաղադրում), միշտ արտաբերվում են միևնույն վանկում և վերաբերում են միևնույն ձևույթին: Երկրորդ տեսակին վերաբերում են նրանք, որոնց երկբարբառային/եռաբարբառային բնույթը պայմանավորված է հնչաշղթայում զբաղեցրած դիրքով, այն է՝ հնչաշղթայի տրոհման կամ փոփոխության դեպքում նրա բաղադրիչները կարող են հայտնվել տարբեր վանկերում կամ անջատվել ձևույթային կարով: Հին հայերենի երկբարբառներից կայուն էր միայն եա (ea)-ն, որը հնչույթաբանորեն համարժեք էր մեկ բարդ հնչույթի: Մյուսները ոչ կայուն, երկհնչույթ կառույցներ էին: Երկբարբառակերպերն ու եռաբարբառակերպերը գերազանցապես, եթե ոչ՝ բացարձակորեն, վերաբերում էին կայուն տեսակին: Վերոհիշյալ չափանիշների կիրառումը հիմք է տալիս հին հայերենում տարբերակելու 1 կայուն և 7 ոչ կայուն երկբարբառ, 15 երկբարբառակերպ և 15 եռաբարբառակերպ:
References
Աբրահամյան Ա. Ա., Գրաբարի ձեռնարկ, Եր., 1976,
Աղայան Է. Բ., Գրաբարի քերականություն, Եր., 1964,
Աճառյան Հ., Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի, հ. IV, գ. Ա, Եր., 1959,
Աճառյան Հ., Հայերեն արմատական բառարան, հ. I, Եր., 1971, հ. III, Եր., 1977,
Աճառյան Հ., Հայոց գրերը, Եր., 1984,
Առաքելեան Վ., Գրաբարի քերականութիւն, Եր., 2010,
Առձեռն բառարան հայկազնեան լեզուի, Անթիլիաս, 1988,
Գյուլբուդաղյան Ս. Վ., Հայերենի ուղղագրության պատմություն, Եր., 1973,
Հյուբշման Հ., Հայագիտական ուսումնասիրություններ, Եր., 2004,
Ղազարեան Ռ., Գրաբարի բառարան, Անթիլիաս, 2004,
Ղազարյան Ս. Ղ., Հայոց գրական լեզվի պատմություն, Եր., 1961,
Ղարագյուլյան Թ., Հին հայերենի խոնարհման համակարգի ծագումը, Եր., 1961,
Ղափանցյան Գ. Ա., Հայոց լեզվի պատմություն. հին շրջան, Եր., 1961,
Մուրադյան Հ. Դ., Հայոց լեզվի պատմական քերականություն, հ. I, Եր., 1982,
Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի, հ. 1, Եր., 1979,
Պետրոսյան Վ., Հայկական և հնդեվրոպական երկբարբառային համակարգերը // ՎԷՄ, 2015, թիվ 3, էջ 115-127,
Պետրոսյան Վ., Հին հայերէնի երկբարբառային կազմութիւնների հնչոյթաբանական և հնչիւնաբանական արժէքները // «Հայկազեան հայագիտական հանդէս», 2018 թ., էջ 57-78,
Պետրոսյան Վ., Հին հայերենի եռաբարբառային կազմությունները (համաժամանակյա հայեցակետ) // «Հայագիտության հարցեր», թիվ 1, 2017 թ., էջ 128-136,
Պետրոսյան Վ., Եռաբարբառային և քառաբարբառային կազմությունները հին հայերենում (համաժամանակյա քննություն) // Էջմիածին, 2022, թիվ Զ, էջ 128-136,
Պետրոսյան Վ., Հին հայերենի ւ (ṷ) ձայնորդի համաժամանակյա և տարաժամանակյա բնութագրերը // ԲԵՀ. Բանասիրություն, 2017, թիվ 3, էջ 11-22,
Պետրոսյան Վ., Հին հայերենի ձայնավորական համակարգի ծագումը և հնչաբանական արժեքայնությունը // «ԲԵՀ. Հայագիտություն», 2017 թ., թիվ 2 (23), էջ 48-50,
Ջահուկյան Գ., Հայերեն ստուգաբանական բառարան, Եր., 2010,
Ачарян Р., Имперфект в древнеармянском и некоторых индоевропейских языках // Доклады и сообщения, т. IV, АН СССР, Институт языкознания, М., 1953, сс. 85-90,
Бондарко Л. В., Дифтонг // Лингвистический энциклопедический словарь, М., 1990,
Джаукян Г. Б., Сравнительная грамматика армянского языка, Ер., 1982,
Зиндер Л. Р., Общая фонетика, М., 1979,
Марръ Н., Грамматика древнеармянскаго языка (этимологiя), С.-П., 1903,
Суник О. П., Удегейский язык // Языки народов СССР, т. V, Л., 1968,
Трубецкой Н. С., Основы фонологии, М., 2000,
Туманян Э., Древнеармянский язык, М., 1971,
Meillet A., Esquisse d’un grammaire comparée de l’arménien classique, Vienne, 1936,
Petrosyan V. Z., Происхождение в древнеармянском языке сонорного звука յ (y) и его фонематическая значимость (исторический аспект) // European journal of Humanities and Sosial Scienes, 2017, № 5, с. 24-29:
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
