Հասարակական-քաղաքական հարաբերություններ արտահայտող եզրույթները Փավստոս Բուզանդի «Բուզանդարան պատմութիւնք» երկում

Abstract

Գ­րա­բա­րով մա­տե­նագ­րութ­յու­նը հա­րուստ նյութ է տա­լիս գրա­բա­րի եզ­րույ­թա­յին հա­մա­կար­գի վե­րա­բեր­յալ: Այն կա­րիք ու­նի ամ­բող­ջա­կան և բազ­մա­կող­մա­նի քննութ­յան: Սույն աշ­խա­տան­քը ներ­կա­յաց­նում է գրա­բա­րի եզ­րույթ­նե­րը Փ. Բու­զան­դի «­Պատ­մու­թիւն Հա­յոց» եր­կի փաս­տա­կան նյու­թի հիմ­քով: Եր­կի բա­ռա­պա­շա­րը և ն­րա բա­ղադ­րի­չը կազ­մող եզ­րույ­թա­յին հա­մա­կար­գը բազ­մա­շերտ են՝ պայ­մա­նա­վոր­ված  եր­կի բո­վան­դա­կութ­յամբ, նպա­տա­կա­ուղղ­վա­ծութ­յամբ և­ ո­ճա­կան զա­նա­զան ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րով: Քն­նու­թ­յան են են­թարկ­վել հա­սա­րա­կա­կան-վար­չա­քա­ղա­քա­կան հա­րա­բե­րութ­յուն­ներ ար­տա­հայ­տող եզ­րույթ­նե­րը, ո­րոնք ի­մաս­տա­յին դի­տա­կե­տում բազ­մա­շերտ են: Ա­ռա­ջին ան­գամ ներ­կա­յաց­վում են՝ ա) երկ­րի պաշ­տո­նա­կար­գութ­յու­նը՝ ար­քու­նի և ռազ­մա­կան պաշ­տոն­նե­րը և պաշ­տոն­յա­նե­րի գոր­ծա­ռույթ­նե­րը ար­տա­ցո­լող եզ­րույթ­ներ, բ) երկ­րի պե­տա­կան կա­ռուց­ված­քը իր են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րով ար­տա­ցո­լող եզ­րույթ­ներ: Ա­ռան­ձին քննութ­յան են են­թարկ­վել տա­րար­ժե­քութ­յուն դրսևո­րող եզ­րույթ­նե­րը: Ներ­կա­յաց­ված 50 եզ­րույթ­նե­րից 12-ը փո­խա­ռութ­յուն են պահ­լա­վե­րե­նից, 6-ը՝ հու­նա­րե­նից, 1-ը ի­րա­նա­կան փո­խա­ռութ­յուն է, 31-ը հա­յե­րե­նի հիմ­նա­շեր­տի բա­ռեր են: Անհ­րա­ժեշ­տութ­յան դեպ­քում յու­րա­քանչ­յուր եզ­րույթ արժ­ևոր­վում է նաև տար­ժա­մա­նակ­յա դի­տա­կե­տում: Աշ­խա­տան­քը կար­ևոր­վում է ոչ միայն հա­մա­ժա­մա­նակ­յա քննութ­յան շրջա­նա­կում, այլև փաս­տա­կան հա­րուստ նյութ է տա­լիս պատ­մա­կան եզ­րույ­թա­բա­նութ­յան հա­մար, քա­նի որ ար­դի ար­ևե­լա­հա­յե­րե­նի եզ­րույթ­նե­րի մեծ մա­սը ու­նի գրա­բար­յան հենք: