Հայոց թագավոր Արշակ Բ-ի ներքին քաղաքականությունը
DOI:
https://doi.org/10.46991/hc.2022.17.1.007Keywords:
Արշակ Բ, Ներսես կաթողիկոս, Գնել, Տիրիթ, ներքին քաղաքականություն, Արշակավան, նախարար, եկեղեցի, Հայր մարդպետAbstract
Արշակ Բ-ի վարած ներքին քաղաքականությունը հայոց պատմության ամենաուսանելի էջերից է: Իր գահակալության հենց սկզբից հայոց թագավորը հետևում էր մի գաղափարի՝ պետության հզորացմանը, ինչին էլ միտված էր ներքին քաղաքականության մեջ նրա յուրաքանչյուր քայլը:
Իր գահակալության սկզբնական շրջանում տարածաշրջանում հաստատված ժամանակավոր անդորրը հնարավորություն ընձեռեց Արշակ Բ-ին էապես ամրապնդելու իր դիրքերը երկրի ներսում: Առաջին հերթին հայոց թագավորը սկսեց աստիճանաբար արքունիք վերադարձնել իրենց տիրույթներ հեռացած նախարարներին, սահմանապահներ կարգեց երկրի բոլոր կողմերում, հզորացրեց բանակը և հաջողությամբ հանգուցալուծեց գահի համար մղվող պայքարը:
Իր գահակալության երկրորդ փուլում հայոց թագավորին հաջողվեց համառ պայքար մղել տնտեսապես հզորացած նախարարների ու եկեղեցու դեմ: Նախևառաջ Արշակ Բ-ն կառուցեց Արշակավան քաղաքը՝ թույլատրելով այնտեղ բնակվել նախարարներից և եկեղեցուց դժգոհ տարրերին: Թագավորից դժգոհ նախարարները հարձակվեցին քաղաքի վրա, ավերեցին այն և կոտորեցին բնակչությանը: Այնուհետև պատերազմ ծագեց թագավորի ու նախարարների միջև, սակայն կողմերից որևէ մեկը հաջողություն չունեցավ: Արշակ Բ-ի և նախարարների խնդրանքով Ներսես կաթողիկոսը հաշտեցրեց նրանց: Սակայն Արշակավանի դեպքերից շատ ժամանակ չանցած՝ Արշակ Բ-ն հարձակման անցավ նախարարների դեմ՝ ի չիք դարձնելով կայացած համաձայնությունը։ Առաջիններից մեկը պատժվեց Կամսարականների ընտանիքը։ Երկրի ներքին միասնականության վերականգնման համար Արշակ Բ-ն Ներսեսին զրկեց կաթողիկոսական աթոռից՝ նոր կաթողիկոս կարգելով իր հավատարիմ հոգևորականներից Չունակ անունով մեկին:
References
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ
Աստուրեան Հ. (1912), Քաղաքական վերաբերութիւններ ընդմէջ Հայաստանի եւ Հռովմայ 190 էն ն. Ք. մինչեւ 428 յ. Ք., Վենետիկ, հրատ. Ս. Ղազար, 391 էջ:
Արմեն Հ. (1967), Արշակունիք և լուսավորչյաններ, «Պատմաբանասիրական հանդես», N 1, 54-64 էջ:
Գարագաշեան Ա. (1895), Քննական պատմութիւն հայոց, ըստ նորագոյն պատմական, լեզուաբանական եւ բանասիրական տեղեկութեանց, մասն Գ, Թիֆլիս, հրատ. Մ. Դ. Ռօտինեանցի, 381 էջ:
Լեո (1966), Երկերի ժողովածու, հ. Ա, Ե., հրատ. «Հայաստան», 567 էջ:
Կանոնագիրք հայոց (1964), հ. Ա, աշխատասիրությամբ Վ. Հակոբյանի, Ե., հրատ. ՀՍՍՌ ԳԱ, 740 էջ:
Հայոց պատմություն (2018), ԳԱԱ, հ. Բ, Միջին դարեր (IV դ.-XVII դ. առաջին կես), գք. Ա (IV դ. սկիզբ - IX դ. կես), Ե., հրատ. «Զանգակ-97», 704 էջ:
Հարությունյան Հ. (1945), Հայաստանը Արշակունիների ժամանակ (1-429 թթ.), Ե., հրատ. Մանկավարժական ինստիտուտի, 155 էջ:
Մանանդյան Հ. (1934), Ֆեոդալիզմը հին Հայաստանում (Արշակունիների ու մարզպանության շրջան), Ե., հրատ. Մելքոնյան ֆոնդի, 337 էջ:
Մանանդյան Հ. (1978), Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության, հ․ Բ, մաս Ա, Ե., ՀՍԱՀ ԳԱ հրատ., 646 էջ:
Մովսես Խորենացի (1981), Պատմութիւն հայոց, բնագիրը և ներածութիւնը Մ. Աբեղեանի և Ս. Յարութիւնեանի, Ե., «Երևանի համալս.», 588 էջ:
Մովսիսեան Յ. (1884), Հայաստանեայցս առաքելական Ս. Եկեղեցւոյ պատմութիւն, Վաղարշապատ, հրատ. Սրբոյ կաթողիկէ Էջմիածնի, 381 էջ:
Մուրատեան Ե. (1900), Քննական պատմութիւն Արշակ Երկրորդի եւ անոր Պապ որդւոյն, Աղեքսանդրիա, հրատ. «Արաքս», 198 էջ:
Պալասանեան Ս. (1902), Պատմութիւն հայոց, սկզբից մինչեւ մեր օրերը, Թիֆլիս, հրատ. Տ. Մ. Ռօտինեանցի, 571 էջ:
Պետրոսյան Ե. (1995), Հայ եկեղեցու պատմություն, մասն Ա (սկզբից մինչև 1441 թ.), Էջմիածին, հրատ. Մայր աթոռ Ս. Էջմիածին, 188 էջ:
Փավստոս Բուզանդ (1987), Պատմութիւն հայոց, բնագիրը Ք. Պատկանեանի, Ե., «Երևանի համալս.», 456 էջ:
Օրմանեան Մ․ (1909), Տրդատէ Արտաշէս ժամանակագրական դիտողութիւններ, «Հանդես ամսօրեայ», թիւ 8, օգոստոս, 241-246 էջ:
Аммиан Марцеллин (2005), Римская История, перевод с латинского Ю. Кулаковского и А. Сонни, Москва, Издательство «АСТ», 631 с.
Markwart J. (1930), Südarmenien und die Tigrisquellen nach griechischen und arabischen Geographen, Studien zur armenischen Geschichte, IV, Wien, ''Mechitharisten-Buchdruckerei'', 125-628 s.
Markwart J. (1932), Die Entstehung der armenischen Bistümer: kritische Untersuchung der armenischen Überlieferung, Orientalia Christiana, Vol. XXVII, Septembri, Num. 80, Roma, 137-236 s.
REFERENCES
Asdurjean H. (1912), K‘aghak‘agan vjerajerut‘iwnnjer ěntmēj Hayasdani yw Hrovmay 190 ēn n. K‘. minch‘yw 428 y. K‘., Vjenjedig, hrad. S. Ghazar, 391 ēj:
Armjen H. (1967), Arshakunik‘ ew lusavorch‘yannjer, «Patmabanasirakan handjes», N 1, 54-64 ēj:
Karakashjean A. (1895), K‘nnagan badmut‘iwn hayots‘, ěsd norakoyn badmagan, ljezuapanagan yw panasiragan djeghjegut‘jeants‘, masn G, T‘i flis, hrad. M. T. Rōdinjeants‘i, 381 ēj:
Ljeo (1966), JErkjeri zh’oghovatsu, h. A, JE., hrat. «Hayastan», 567 ēj:
Kanonagirk‘ hayots‘ (1964), h. A, ashkhatasirut‘yamp V. Hakobyani, JE., hrat. HSSR GA, 740 ēj:
Hayots‘ patmut‘yun (2018), GAA, h. B, Mijin darjer (IV d.-XVII d. arajin kjes), gk‘. A (IV d. skizb - IX d. kjes), JE., hrat. «Zangak-97», 704 ēj:
Harut‘yunyan H. (1945), Hayastaně Arshakuninjeri zh’amanak (1-429 t‘t‘.), JE., hrat. Mankavarzh’akan instituti, 155 ēj:
Manandyan H. (1934), Fjeodalizmě hin Hayastanum (Arshakuninjeri u marzpanut‘yan shrjan), JE., hrat. Mjelk‘onyan fondi, 337 ēj:
Manandyan H. (1978), K‘nnakan tjesut‘yun hay zh’oghovrdi patmut‘yan, h․ B, mas A, JE., HSAH GA hrat., 646 ēj:
Movsjes Khorjenats‘i (1981), Patmut‘iwn hayots‘, pnakirě ew njeratsut‘iwně M. Abjeghjeani ew S. Harut‘iwnjeani, JE., «JErewani hamals.», 588 ēj:
Movsisjean H. (1884), Hayastanjeayts‘s arak‘jelagan S. JEgjeghjets‘woy batmut‘iwn, Vagharshabat, hrat. Srpoy kat‘oghigē Ējmiadzni, 381 ēj:
Muradjean JE. (1900), K‘nnagan badmut‘iwn Arshag JErgrorti yw anor Bab ordwoyn, Aghjek‘santria, hrad. «Arak‘s», 198 ēj:
Balasanjean S. (1902), Batmut‘iwn hayots‘, sgzpits‘ minch‘yw mjer ōrjerě, T‘i flis, hrat. T. M. Rōtinjeants‘i, 571 ēj:
Pjedrosyan JE. (1995), Hay jekjeghjets‘u patmut‘yun, masn A (skzbits‘ minch‘ew 1441 t‘.), JEjmiatsin, hrad. Mayr at‘or S. JEjmiatsin, 188 ēj:
P‘avstos Buzand (1987), Patmut‘iwn hayots‘, bnagirě K‘. Patkanjeani, JE., «JErewani hamals.», 456 ēj:
Ōrmanjean M․ (1909), Drtadē Ardashēs zh’amanagakragan tidoghut‘iwnnjer, «Hantjes amsōrjeay», t‘iw 8, ōgosdos, 241-246 ēj:
Ammian Maрcjellin (2005), Рimсkaja Iсtoрija, pjeрjevod с latinсkogo Ju. Kulakovсkogo i A. Сonni, Moсkva, Izdatjel’сtvo «AСT», 631 с.
Markwart J. (1930), Südarmenien und die Tigrisquellen nach griechischen und arabischen Geographen, Studien zur armenischen Geschichte, IV, Wien, ''Mechitharisten-Buchdruckerei'', 125-628 s.
Markwart J. (1932), Die Entstehung der armenischen Bistümer: kritische Untersuchung der armenischen Überlieferung, Orientalia Christiana, Vol. XXVII, Septembri, Num. 80, Roma, 137-236 s.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Edgar Varshamyan
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
