Երևանը VII դարի 50-ական թթ. արաբական արշավանքների շրջանում
DOI:
https://doi.org/10.46991/hc.2022.17.1.026Keywords:
Երևանի կռիվ, արաբական արշավանք, պաշարում, սկզբնաղբյուրներ, Հովհաննես Դրասխանակերտցի, Սամվել Անեցի, պարսկա-բյուզանդական սահմանագիծ, բերդաքաղաք, երթուղի, գրավումAbstract
VII դարում Երևանը՝ քաղաքի վերածվելու ճանապարհին որպես ամուր բերդ ունեցող քաղաքագյուղ, զարգանում էր մեծ տարանցիկ մայրուղու վրա: Մյուս կողմից, մեծ էր նրա ռազմավարական նշանակությունը դարի կեսերին տարածաշրջանում գերակայության ձգտող արաբների համար: Այդ ամենի հետ կապված՝ մեծացել էր Երևանի կարևորությունը Հայաստանի քաղաքական կյանքում ու օտար նվաճողների դեմ պայքարում: 750-ական թթ. դրությամբ Երևանում տեղի է ունեցել մի կարևոր կռիվ կամ ճակատամարտ, որի մասին հիշատակում են Հովհաննես Դրասխանակերտցին ու Սամվել Անեցին՝ հղում կատարելով Ասողիկին և Շապուհին, որոնք մանրամասնորեն պատմել են այդ մասին: Սակայն Ասողիկի աշխատությունում այդ մասին տեղեկություն չի պահպանվել, իսկ Շապուհի գործը կորած է, որի պատճառով հետազոտողները միայն ենթադրություններ են կատարել «Երևանի կռվի» ժամանակի ու բովանդակության մասին: Ոմանք «Երևանի կռիվը» նույնացրել են 650 թ. արաբների կողմից Երևանի բերդի անհաջող պաշարմանը, իսկ ոմանք այդ երկու իրադարձությունները առանձնացրել իրարից: Նոր աղբյուրային քննությունը հնարավորություն է տալիս հստակեցնելու, որ «Երևանի կռիվը» տեղի է ունեցել արաբների 655 թ. արշավանքի ընթացքում, երբ Երևանի տարածաշրջանում արաբական զորքերը տարբեր ուղղություններով մի քանի զորաշարժ են կատարել՝ նվաճելով տեղի բոլոր բնակավայրերն ու ամրոցները: Դատելով աղբյուրների տեղեկություններից՝ Երևանն ի վերջո գրավվել է արաբական զորքի կողմից, սակայն երկարատև կռիվներից հետո, որը տարբերվել է տարածաշրջանի մյուս հատվածների նվաճման տրամաբանությունից իր բնույթով և տևողությամբ, ուստի պատմիչների կողմից առանձնացվել է ու կոչվել «Երևանի կռիվ»:
References
Adonts‘ N. (1987), Hayastaně Hustinianosi darashrjanum. k‘aghak‘akan kats‘ut‘yuně ěst nakhararakan kargjeri, JErewan, «Hayastan» hrat., 639 ēj:
Alishan Gh. (1890), Ayrarad pnashkharh Hayasdanjeayts‘, Vjenjedig, dbaran S. Ghazar, 590 ēj:
Awtalpjekjean T‘. (1926), Panasēri ōrakrits‘, JE. JErywaně Sjepēosi «Patmut‘jean» mēj // «Hantēs amsōrjeay», N 11-12 (noyjembjer-djektjembjer), ēj 587-590:
Barkhudaryan S. (1947), Mi k‘ani ditoghut‘yunnjer JErewani Kat‘oghikje jekjeghjets‘u ardzanagrut‘yunnjeri vjerabjeryal // HSSR GA Tjeghjekagir hasarakakan gitut‘yunnjeri, N 5, ēj 69-78:
Balazuri (2005), JErkrnjeri nvachum ( Futuh al-buldan) // «Ōtar aghbyurnjerě Hayastani ew hayjeri masin», 16, «Arabakan aghbyurnjer», G, Arab matjenagirnjer (T‘-Zh’ darjer), njeratsut‘yuně ew bnagrjerits‘ t‘argmanut‘yunnjerě A. Tjer-GHewondyani, JErewan, JErewani hamalsarani hrat., 704 ēj:
Bart‘ikyan H. (1962), «Narratio de rebus Armeniae». hunarjen t‘argmanut‘yamb mjez hasats mi hay-k‘aghkjedonakan skzbnaghbyur, «Banbjer Matjenadarani», N 6, ēj 457-470:
«Kirk‘ t‘ght‘ots‘. matjenakrut‘iwn nakhnjeats‘» 1901, T‘i flis, tparan T. Rōtinjenats‘ yw M. SHaradzē, 584 ēj:
Danijelyan JE. (1986), Arewjelyan Hayastani varch‘ataratsk‘ayin bazh’anumě (591-629), «Lrabjer hasarakakan gitut‘yunnjeri», N 8, ēj 55-67:
Danijelyan JE. (1982), 647 t‘. arabakan arshavank‘ě Hayastan // «Patmabanasirakan handjes», N 2, ēj 106-116:
JEghiazaryan A. (2018) JErewani hishatakut‘yuně VII dari arajin kjesin // «Banbjer JErewani hamalsarani», Hayagitut‘yun, N 1, ēj 3-13:
JEghiazaryan A. (2008), Habib ibn Maslamayi ew Salman ibn Rabiayi arshavank‘njerě Hayastan ew aysrkovkasyan jerkrnjer // «Lrabjer hasarakakan gitut‘yunnjeri», N 2, ēj 68-77:
Iskanyan V. (1984), Marzpanakan Hayastaně VI darum // «Hay zh’oghovrdi patmut‘yun», HSSH GA hrat., hator II, JErewan, HSSH GA hrat., ēj 251-282:
Hakobyan T‘. (1969), JErewani patmut‘yuně hnaguyn zh’amanaknjerits‘ minch‘ew 1500 t‘., JErewan, JErewani hamalsarani hrat., 432 ēj:
Hakobyan T‘. (1968), JErewaně VII-IX darjerum // «Patmabanasirakan handjes», N 3, ēj 14-26:
Hakobyan T‘., Simonyan A. (1968), JErewan 2750, JErewan, «Hayastan» hrat., 421 ēj:
Harut‘yunyan B. (2005), Hayastaně Byuzandakan kaysrut‘yan u Sasanyan Parskastani t‘ulats‘man shrjanum ew arabakan arshavank‘njeri nakhōryakin, k‘artjez // «Hayastani patmut‘yan atlas», A mas, JErewan, «Makmilan Armjenia», 104 ēj:
Gha fadaryan K. (1969), JErewan k‘aghak‘i patmut‘yan mi k‘ani harts‘jeri masin // «Patmabanasirakan handjes», N 1, ēj 3-14:
Mat‘ewosyan K. (1981), Aruchi tachari 666 t‘. ormnankarě // «Lrabjer hasarakakan gitut‘yunnjeri», N 3, ēj 85-92:
Manandyan H. (1978), JErkjer, hator B, JErewan, HSSH GA hrat., 648 ēj:
«Yovhannu kat‘oghikosi Draskhanakjertts‘woy Batmut‘iwn Hayots‘» (Hovhannjes Draskhanakjertts‘i) (2010), «Matjenagirk‘ Hayots‘», ZH’A. hator, ZH’. dar, «Batmagrut‘iwn», Ant‘ilias-Libanan, tbaran Kat‘oghikosut‘jean Hayots‘ Mjedzi Tann Kilikioy, 796 ēj:
Akinyan N. (1930), Matjenagrakan hjetazōtut‘iwnnjer, k‘nnut‘iwn yw bnagir, hator G, Vijenna, Mkhit‘arjean tparan, 334 ēj:
Shahaziz Hje. (1931), Hin Hjerewaně, Hjerewan, tparan Pjethrat, 262 ēj:
«Batmut‘iwn GHywondjeay mjetsi vardapjeti Hayots‘» (GHewond) 1887, S. Pjetjerburg, tparan I. N. Skorokhodovi, 201 ēj:
«Patmut‘iwn Sjepēosi» (Sjepjeos) (2004), k‘nnakan bnagirě՝ G. V. Abgaryani, JErewan, «Zangak-97», 395 ēj:
Samuēl Anjets‘i yw sharunakoghnjer (2014), ZH’amanakagrut‘iwn Adamits‘ minch‘yw 1776 t‘., ashkhatasirut‘yamb K. Mat‘ewosyani. JErewan, «Nairi», 504 ēj:
Sargsyan JE. (1983), Hin JErewani hishatakut‘yuně hay matjenagirnjeri mot // «JEjmiadzin» pashtōnakan amsagir hayrapjetakan at‘oroy S. JEjmiadzni, Hunuar (1), ēj 37-42:
Simonyan A. (1968), JErewan (1920-1967), JErewan, «Mitk‘», 344 ēj:
Tjer-Ghewondyan A. (1984), Hayastani k‘aghak‘akan ink‘nuruynut‘yuně VII dari 30-90-akan t‘t‘. // Hay zh’oghovrdi patmut‘yun, HSSH GA hrat, hator II, Hayastaně vagh fjeodalizmi zh’amanakashrjanum, JErewan, HSSH GA hrat., ēj 305-324:
T‘jeop‘anjes Khostovanogh (1983), «Ōtar aghbyurnjerě Hayastani ew hayjeri masin», 13, «Byuzandakan aghbyurnjer», D, t‘argmanut‘yun bnagrits‘, arajaban ew tsanot‘agrut‘yunnjer Hrach‘ Bart‘ikyani, JErewan, HSSH GA hrat., 361 ēj:
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Arman Yeghiazaryan
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
