Ինչպե՞ս հաղթել։ Կռվի թեման և ռազմիկի կերպարն Արցախի խաչքարային պատկերաքանդակում
DOI:
https://doi.org/10.46991/hc.2023.19.1.200Keywords:
Արցախ, խաչքար, պատկերաքանդակ, հեծյալ և հետիոտն ռազմիկներ, պաշտամունք ձի, սպառազինություն, ռազմական գործողություններAbstract
Մահկանացուներին պատկերող արցախյան խաչքարային քանդակները, որոնք սկսում են տարածվել XII դարից, մի առանձնահատուկ երևույթ են հայ մշակույթում: Դրանք ներկայացնում են ոչ միայն առանձին կերպարներ, այլև, որպես կանոն, թեմաներ կամ տեսարաններ, որոնք սովորաբար ընդհանուր եզր չունեն պաշտոնական քրիստոնեության հետ, չնայած տեղադրված են խաչի հարևանությամբ և ուղեկցվում են վերջին օրերին ուղղված կանոնիկ արձանագրություններով։ Քանդակները ներկայացնում են ռազմիկների, իշխանների ու արհեստավորների, կանանց ու երեխաների։ Դրանք ներկայացնում են հանգուցյալի իդեալականացված կերպարն իրական կյանքում և անմահության ակնկալիքները մահվանից հետո։ Պատկերաքանդակային հորինվածքներում կարելի է առանձնացնել կռվի, որսի, խնջույքի, անմխիթար սգի, «ընտանեկան դիմանկարի», «խաչի սպասման» և այլ թեմաներ։ Քանդակներում ամենատարածված պատկերներից են հեծյալ ու հետիոտն ռազմիկները, որոնք պատկերված են զենքերով, ընտանիքի անդամների և սպասավորների հետ, ծիսական գինի ըմպելիս և այլն։
References
Գրիգոր Ականեցի, Պատմութիւն ազգին նետողաց, հայերեն բնագիրը և վրաց. թարգմանությունը Ն. Շոշիանշվիլու, Թբիլիսի։
ԴՀՎ 5 – Դիվան հայ վիմագրության, պր. 5, Արցախ, կազմեց Ս. Բարխուդարյան, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ.։
Թորոսյան Խ. 1992, «Թագավորների պատմությունն ու գովաբանությունը» որպես Զաքարյան Հայաստանի ու Զաքարյանների պատմության սկզբնաղբյուր, Երևան:
Կիրակոս Գանձակեցի 1961, Պատմութիւն Հայոց, աշխատասիրությամբ Կ. Մ. Մելիք-Օհանջանյանի, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ.։
Ձեռագրերի հիշատակարաններ 1984 - Հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ. ԺԳ դար, կազմեց Ա. Ս. Մաթևոսյան, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ.։
Կարախանյան Գ., 1976, Երաժիշտ կատարողների քանդակներ 12-13-րդ դդ. խաչքարերի վրա // ԼՀԳ, թիվ 3, էջ 99-105։
Կարապետյան 1999, Հայ մշակույթի հուշարձանները խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված տարածքներում, Երևան:
Մկրտչյան Շ. 1985, Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները, Երևան, «Հայաստան» հրատ.։
Պետրոսյան Հ. 2001, «Մանուկի» կերպարը ուշմիջնադարյան հայ տապանաքարային քանդակում (15-17-րդ դարեր), Թուխ մանուկ, Երևան, էջ 68-84։
Պետրոսյան Հ. 2008, Խաչքար. ծագումը, գործառույթը, պատկերագրությունը, իմաստաբանությունը, Երևան, «Փրինթինֆո»:
Պետրոսյան Հ., Հովսեփ Օրբելին և Արցախի խաչքարային պատկերաքանդակի հետազոտության խնդիրը, 2014, «Վեմ», թիվ 2, էջ 100-113:
Պետրոսյան Հ. 2022, Երանյան Ն., Արցախի կոթողային մշակույթը, Երևան, «Անտարես»։
Ахундов Д. 1986, Архитектура древнего и раннесредневекового Азербайджана, Баку, Азернешр.
Геюшев Р. 1984, Христианство в Кавказской Албании, Баку, Елм.
Гусейнов Р., Кого уличают армянские и неармянские ученые в присвоении албанского культурно-исторического наследия? // http://www.rizvanhuseynov.com/2012/03/blog-post_01.html.
Орбели И. А. 1915, Бытовые рельефы на крестных камнях Хачена 12-13-го веков - Записки Восточного отделения Императорского русского археологического общества, т. 22, вып. 3-4, с. 327-335.
Орбели И. А. 1963, Бытовые рельефы на крестных камнях Хачена 12-13-го веков Избранные труды, Ереван, с. 196-203:
Орбели И. А. 1936, Албанские рельефы и бронзовые котлы // Избранные труды, Ереван, с. 347-361.
Петросян Г. 1991, Новонайденный хачкар из Арачадзора, «Լրաբեր հասարակական գիտությունների», թիվ 4, էջ 147-152.
Петросян Г. К 1997, интерпретации группы сюжетных рельефов на хачкарах Арцаха - ИФЖ, N 2, с. 164-171.
Шагинян М. 1931, Нагорный Карабах. Советское Закавказье, М.-Л.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Hamlet Petrosyan
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
