ԳԱՂՏՆԻ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԱՅԻՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԸՍՏ ՀՀ ՔՐԵԱԿԱՆ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆՈՐ ՕՐԵՆՍԳՐՔԻ

Abstract

ՀՀ քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի (այսուհետ՝ նաև Նոր օրենսգիրք) ընդունմամբ հայ իրավական տեսության և իրավակիրառ պրակտիկայի առջև ծառացել է տասնամյակներով հետազոտված և կիրառված ինստիտուտների վերաիմաստավորման պատասխանատու խնդիր, քանի որ Նոր օրենսգիրքը հիմնված է սկզբունքորեն նոր հայեցակարգի վրա: Այս տեսանկյունից մեծ արդիականություն ունի գաղտնի գործողությունների նոր կարգավորումների հետազոտությունը:

Սույն աշխատության շրջանակներում հայեցակարգային տեսանկյունից հետազոտվել է գաղտնի քննչական գործողությունների՝ Նոր օրենսգրքով նախատեսված մոդելը, վեր հանվել նմանաբնույթ գործողությունների նորմատիվ կարգավորման իրավաչափությանն առաջադրվող միջազգային չափորոշիչները, քննարկվել նախկին իրավական կարգավորումների պայմաններում ի հայտ եկած տեսական և գործնական որոշ խնդիրներ: Վերջիններիս համատեքստում, նաև միջազգային փորձի հաշվառմամբ, վերլուծության առարկա են դարձվել Նոր օրենսգրքի իրավական կարգավորումները:

Վերլուծության արդյունքում եզրահանգում է արվել այն մասին, որ օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների մի մասը քրեական դատավարության օրենսգրքում

ներառելով և դրանց «գաղտնի քննչական գործողություններ» անվանելով՝ նորմատիվ մակարդակում լուծում է ստացել դրանց իրավական բնույթի վերաբերյալ հարցը:

Օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների մի մասը որպես գաղտնի քննչական գործողություններ առանձնացնելու օբյեկտիվ չափանիշը վեր հանելու շրջանակներում՝ Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի, ինչպես նաև ՀՀ կողմից վավերացված մի շարք միջազգային պայմանագրերի հաշվառմամբ՝ առաջարկվել է վերահսկելի մատակարարումը և գնումը, ինչպես նաև օպերատիվ ներդնումը նախատեսել որպես գաղտնի քննչական գործողություններ: Առաջարկվել է նաև դրանք ներառել նախնական դատական վերահսկողության առարկայի շրջանակներում: Հեղինակի համոզմամբ՝ դրանով հնարավոր կլինի ապահովել այդ գործողությունների արդյունքները որպես ապացույցներ օգտագործելը և առանձին ոլոտներում հանցավորության դեմ պայքարի հարցում ՀՀ ստանձնած պարտավորությունների արդյունավետ իրականացումը:

Հեղինակն արձանագրել է, որ նոր կարգավորումները նախկին կարգավորումների համեմատ ըստ էության ենթադրում են այն հանցագործությունների շրջանակի ընդլայնում, որոնցով թույլատրվում է կատարել գաղտնի քննչական գործողություներ: Մասնավորապես՝ նոր կարգավորումների պայմաններում բոլոր գաղտնի քննչական գործողությունները կարող են կատարվել ինչպես ծանր կամ առանձնապես ծանր, այնպես էլ կաշառք ստանալու կամ կաշառք տալու ենթադրյալ հանցանքների վերաբերյալ վարույթներով: Այս կապակցությամբ ընդգծվել է, որ Նոր օրենսգրքի հիշյալ մոտեցումը համահունչ է կոռուպցիայի դեմ պայքարի ոլորտում ՀՀ ստանձնած պարտավորություններին։

Ձևավորված իրավակիրառ պրակտիկայի հաշվառմամբ Հեղինակը մտահոգություն է հայտնել հեռախոսային խոսակցությունների գաղտնալսման բովանդակությունը կազմող որոշ տեղեկատվություն ստանալը նույնպես ծանր կամ առաձնապես ծանր կամ կոռուպցիոն բնույթի հանցագործություններով սահմանափակելու կապակցությամբ: Մասնավորապես՝ քննարկվող գործողությունները, հատկապես բաժանորդի մուտքային և ելքային զանգերը, հեռախոսային հաղորդակցությունը սկսելու և ավարտելու ժամանակը, հեռախոսազանգի վերահասցեագրման կամ փոխանցման դեպքում այն հեռախոսահամարը, որին փոխանցվել է հեռախոսազանգը, ստանալը (վերծանում) խիստ լայն կիրառություն և կարևոր ապացուցողական նշանակություն ունեն, այդ թվում՝ ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործությունների վերաբերյալ գործերով:

Անդրադառնալով անձանց շրջանակի սահմանման վերաբերյալ Նոր օրենսգրքի կարգավորումներին՝ Հեղինակը եզրահանգել է, որ այն ըստ էության համապատասխանում է միջազգային չափանիշներին և հստակ լուծում է տալիս այս պահին գործնականում առաջացած մի շարք հարցերի: Միևնույն ժամանակ Հեղինակը

նկատել է, որ հեռախոսային խոսակցությունների ձայնագրման կապակցությամբ Եվրո-պական դատարանն իրավաչափ է գնահատում նաև հանցագործության մասին տեղե-կություն ունեցող այլ անձի իրավունքի սահմանափակումը, սակայն Նոր օրենսգրքով, ի տարբերություն նախկինի, այլ ֆիզիկական անձի նկատմամբ քննարկվող գործողության կատարումը սահմանափակված է մեղադրյալի հետ հաղորդակցվելու հիմնավոր ենթադրության վերաբերյալ պայմանով:

Իրականացված հետազոտության արդյունքում Հեղինակը գտել է, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսդրությունում ներդրվել է գաղտնի գործողությունների սկզբունքորեն նոր հայեցակարգ, որն ունակ կլինի նոր, որակապես բարձր հարթությունում ապահովել իրավական պետությունում անձի իրավունքները և հանցագործությունների բացահայտման հանրային շահը: Իսկ դրա առանձին բացեր և թերություններ հնարավոր կլինի առարկայական քննարկել բացառապես գործնական կիրառությունից հետո: