Հարկման սոցիալական ու տնտեսական արդյունավետության գնահատման խնդիրները ՀՀ-ում

Abstract

Հոդ­վա­ծում ու­սում­նա­սիր­վել են հարկ­ման արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը բնու­թագ­րող հար­կեր/ՀՆԱ հա­րա­բե­րակ­ցութ­յան ցու­ցա­նի­շը, ՀՀ-ում ուղ­ղա­կի և­ ա­նուղ­ղա­կի հար­կե­րի տո­կո­սա­յին հա­րա­բե­րակ­ցութ­յան ցու­ցա­նիշն ու ստվե­րա­յին շրջա­նա­ռութ­յան ծա­վալ­նե­րի ազ­դե­ցութ­յու­նը հարկ­ման արդ­յու­նա­վե­տութ­յան տե­սանկ­յու­նից։ Կա­տար­ված վեր­լու­ծութ­յուն­նե­րից պարզ է դառ­նում, որ թեև ՀՀ-ում ԱԱՀ-ի հոս­քե­րի կա­ռա­վար­ման արդ­յու­նա­վե­տութ­յու­նը բարձր է, սա­կայն ցածր են հար­կա­գանձ­ման դի­վեր­սի­ֆի­կա­ցիան ու տար­բե­րակ­ված հար­կա­յին ե­կա­մուտ­նե­րի ներ­հոս­քը. հար­կա­յին բե­ռը հիմ­նա­կա­նում ուղղ­ված է սպառ­մա­նը,  ին­չը, ազ­դե­լով գնո­ղու­նա­կութ­յան մա­կար­դա­կի վրա, ազ­դում է նաև ապ­րան­քի գնով պայ­մա­նա­վոր­ված պա­հան­ջար­կի ա­ռաձ­գա­կա­նութ­յան վրա: Բարձր հար­կա­յին բե­ռին զու­գըն­թաց՝ ցածր է բնակ­չութ­յան կյան­քի ո­րա­կը, ինչ­պես նաև գո­յութ­յուն ու­նի պատ­ճա­ռա­հետ­ևան­քա­յին կապ հար­կա­տու­նե­րի վար­քագ­ծի ու ստվե­րա­յին շրջա­նա­ռութ­յան ծա­վալ­նե­րի միջև: Այս խնդիր­նե­րի հիմ­նա­կան պատ­ճա­ռը  տնտե­սութ­յան հար­կա­յին նե­րու­ժի սո­ցիա­լա­կան ու տնտե­սա­կան ան­հա­վա­սա­րակշ­ռութ­յունն է։

Վե­րոնշ­յալ մե­թոդ­նե­րի կի­րառ­մամբ հարկ­ման արդ­յու­նա­վե­տութ­յան մա­կար­դա­կի գնա­հա­տու­մը բա­վա­կա­նին բարդ է ու ոչ միա­նշա­նակ, քա­նի որ այս ցու­ցա­նիշ­նե­րի հաշ­վարկ­ման հա­մար անհ­րա­ժեշտ են սո­ցիա­լա­կան բո­լոր խմբե­րի շա­հե­րի հիմ­նա­վոր­ված զու­գակ­ցում ու հետ­ևո­ղա­կան պաշտ­պա­նութ­յուն, ճյու­ղա­յին ո­լորտ­նե­րում հար­կա­յին բե­ռի ան­հա­վա­սա­րա­չափ բաշխ­ման ար­դա­րա­ցի­ութ­յան հիմ­նա­վո­րում ու ստվե­րա­յին շրջա­նա­ռութ­յան ծա­վալ­նե­րի կրճատ­մամբ՝ հար­կա­տու­նե­րի օ­րի­նա­պահ վար­քագ­ծի ձևա­վո­րում։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, հարկ­ման արդ­յու­նա­վե­տութ­յան մա­կար­դա­կը կբարձ­րա­նա, ե­թե պե­տութ­յու­նը կա­րո­ղա­նա հա­վա­սա­րակշ­ռել իր ֆի­նան­սա­կան մի­ջոց­նե­րի պա­հան­ջարկն ու հար­կա­տու­նե­րի վճա­րու­նա­կութ­յու­նը՝ հաշ­վի առ­նե­լով նրանց կեն­սա­մա­կար­դակն ու սո­ցիա­լա­կան պատ­կա­նե­լութ­յու­նը։