Հայ-թուրքական չստացված երկխոսության պատմությունից. «թուրք-հայկական հաշտեցման միությունը» (1922-1927 թթ.)
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:D/2023.14.1.017Keywords:
հայ-թուրքական երկխոսություն, Մուսթաֆա Քեմալ, Զավեն պատրիարք, Ստամբուլի հայ համայնք, քեմալականներ, Հայոց ցեղասպանություն, Թուրքիայի Հանրապետություն, Լոզանի պայմանագիրAbstract
Հայ-թուրքական լարված հարաբերությունների ծիրում հատկապես 20-րդ դարի վերջին և 21-րդ դարի սկզբին արձանագրվել են հասարակական-քաղաքական և դիվանագիտական երկխոսության մի քանի փորձեր: Սակայն հայաստանյան գիտական և քաղաքական շրջանակներում շատ քիչ է արծարծվել հայ-թուրքական հասարակական-քաղաքական երկխոսության մի փորձ, որն արձանագրվել է 1920-ականներին, երբ ծավալվում էր Թուրքիայի Հանրապետության ձևավորման և կայացման ռազմա-քաղաքական գործընթացը: Սույն հոդվածում ներկայացվելու և քննարկվելու է հայ-թուրքական հանրային երկխոսության առաջին, եթե կարելի է ասել, կանոնակարգված օրինակը: Սակայն, ի սկզբանե պետք է շեշտել, որ այդ ամենը ունեցել է իրավիճակով պարտադրված, արհեստական բնույթ, ուստի և այն կարելի է տեղավորել քաղաքական պատեհապաշտության, հարմարվողականության շրջանակներում: Երկխոսության այդ փորձը թուրքական կողմից ընկալվել է բացառապես որպես միջազգային ասպարեզում և տվյալ ժամանակաշրջանում ընթացող բանակցություններում իրենց հակահայկական թեզերն ավելի ամրապնդելու միջոց: Այդ ամենին ակտիվորեն մասնակցած հայերն իրենց հրապարակային հայտարարություններով ու քայլերով ոչ միայն վնաս են հասցրել միջազգային ասպարեզում հայկական շահերին, այլև անգամ չեն կարողացել մեղմել Թուրքիայում գոյատևած հայության փոքրաթիվ խմբերի հանդեպ թուրքական շարունակվող հալածանքի քաղաքականությունը: Կարծում ենք, որ հայ-թուրքական շփման այս փորձի ուսումնասիրումը կարող է հետաքրքրություն ներկայացնել ինչպես գիտական, այնպես էլ քաղաքական և դիվանագիտական հարթություններում:
References
Ekmekçioğlu L., Kalanlar: Savaş Sonrasında ve Tek Parti Döneminde İstanbul Ermeni Cemaati // 1915: Siyaset, Tehcir, Soykırım (Hazırlayanlar: Fikret Adanır, Oktay Özel), İstanbul, 2015.
Ekmekçioğlu L., Mecbur: Mıgırdiç Agob'un ''Türkiye Ermenileri'' Risalesi (1922) // 1915: Siyaset, Tehcir, Soykırım (Hazırlayanlar: Fikret Adanır, Oktay Özel), İstanbul, 2015
Ekmekçioğlu L., Mecbur: Mıgırdiç Agob'un ''Türkiye Ermenileri'' Risalesi (1922).
Ekmekçioğlu L., Recovering Armenia: The Limits of Belonging in Post-Genocide Turkey, Stanford, 2016.
Hiçyılmaz E., Türk Devrim’nde Bir Gizli Örgüt Karakol, İstanbul, 2012.
Hür A., Öteki Tarih II: Mondros'tan İzmir Suikastı Davası'na, İstanbul, 2013.
Kürşat C., Türk-Ermeni Taali (Dostluk) Cemiyeti, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi: Dün/Bugün/Yarın, İstanbul, 1974, Cilt XIII, Sayı: 77-78.
Malhasyan S., “İstanbul’da 1922 Yılında Kurulan Türk-Ermeni Teâli Cemiyeti ve Faaliyetleri”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkilâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2005.
Öke M. K., Ermeni Sorunu 1914-1923, Ankara, 199.
Türk-Ermeni Teali Cemiyeti Nizamname-i Esasiyeti, İstanbul, 1922.
Ulu C., Türk-Ermeni Teâli Cemiyeti ve Nizamnamesi, Ermeni Araştırmaları, Ankara, 2004, Cilt 3-4, Sayı 12-13.
Ժողովրդի ձայն-Ժամանակ, Ստամբուլ, 01.01.1923:
Ժողովրդի ձայն-Ժամանակ, Ստամբուլ, 09.11.1922:
Ժողովրդի ձայն-Ժամանակ, Ստամբուլ, 20.05.1923:
Մարմարա, Ստամբուլ, 15.04.1926:
Մելքոնյան Ռ., Թուրքիայի Հանրապետության խորհրդարանի հայազգի պատգամավորները (1935-1960 թթ.) // Արևելագիտության հարցեր (գիտական հոդվածների ժողովածու), Երևան, 2012, հ. 7, էջ 166-186:
Ստեփանյան Հ., Հայերի ներդրումն Օսմանյան կայսրությունում, Երևան, 2012:
Քեմալ Փաշայի Պատասխանը Հայ եւ Թուրք Ընկերակցութեանը, Ժողովրդի ձայն-Ժամանակ, Ստամբուլ, 01.01.1923
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2023 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
