Արևելահայերենի բայի եղանակների աբեղյանական մեկնաբանությունը՝ դիտարկված արդի լեզվաբանության տեսանկյունից
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2024.sp1.034Keywords:
արդի արևելահայերեն, ըղձական եղանակ, ենթադրական/պայմանական եղանակ, ստորադասաըղձական, կ(ը)- ապառնի, ապառնիություն, եղանակային հասկացությունAbstract
Փաստարկվում է, որ արդի արևելահայերենի այսպես կոչված ըղձական եղանակի և ենթադրական/պայմանական եղանակի ավանդական մեկնաբանությունը (որն առաջարկվել է Մ․ Աբեղյանի կողմից) առարկություն է հարուցում ընդհանուր լեզվաբանության և լեզվաբանական տիպաբանության տեսանկյունից։ Բանն այն է, որ արդի արևելահայերենի ըղձականը համատեղում է տիպաբանորեն հայտնի ստորադասականի և ըղձականի իմաստային գործառույթների մեծ մասը, հետևաբար բառիս բուն իմաստով ըղձական (optativus) չէ։ Ավելի տեղին կլիներ այն բնորոշել որպես ստորադասաըղձական։
Ինչ վերաբերում է արդի արևելահայերենի կ(ը)- ապառնիին (որն ավանդաբար ոչ ճիշտ կերպով մեկնաբանվում է որպես ենթադրական/պայմանական եղանակ), իրականում այն չի տարբերվում այլ լեզուների սահմանական ապառնիից իմաստագործառութային տեսնակյունից։ Ինչպես ցույց են տվել մի շարք հետազոտողներ, ապառնի ժամանակը երբեք մաքուր ժամանակային կարգ չէ․ ապառնիությունն անհրաժեշտաբար ներառում է կանխատեսման տարր կամ դրան առնչակից որևէ եղանակային հասկացություն։ Ըստ այդմ՝ արդի արևելահայերենի կ(ը)- ապառնին նույնպես ներառում է և՛ ժամանակային և՛ եղանակային իմաստային բաղադրիչներ, որոնց հարաբերակցությունը կարող է տարբեր լինել՝ կոնկրետ համատեքստից և բայաձևի դեմքից կախված։ Սակայն կ(ը)- ապառնիի համապատասխան անցյալի ձևերը արդի արևելահայերենում հիմնականում գործառում են որպես պայմանական եղանակ (conditionalis)։
References
Ալ. Ս. Մարգարյան, Բայի եղանակների արժեքավոր ուսումնասիրություն //ԲԵՀ, Եր., 2000, N 1 (100), էջ 93։
M. Haspelmath, The Semantic Development of Old Presents. New Futures and Subjunctives without Grammaticalization // Diachronica, 15:1, 1998, էջ 35, տողատակի ծան․ 9։
W. W. Goodwin, Syntax of the Moods and Tenses of the Greek Verb, rewritten and enlarged, Ginn and Company, 1897, էջ 1-6, 76-296, Ch. E. Bennett, A Latin Grammar, Boston and Chicago, Reprinted by Global Language Press, 2006, էջ 176-212,
A. Macdonell, A Vedic Grammar for Students, Oxford, 1916, pp. 352-360,
Ս․ Ավետյան, Աստվածաշնչում հին հայերենի ստորադասական եղանակի կիրառությունների քննություն հունարեն բնագրի համեմատությամբ // «Վէմ» համահայկական հանդես, Եր․, 2022, թիվ 4 (80), հոկտեմբեր-դեկտեմբեր, էջ 139-172:
Ջահուկյան Գ., Հայոց լեզվի տեսության և պատմության հիմնահարցերը, «Համազգային», 2000, էջ 303:
K. Brugmann, Kurze vergleichende Grammatik der indogermanischen Sprachen, Strassburg, 1904, էջ 578-585,
J. Kuryłowicz, The Inflectional Categories of Indo-European, Heidelberg, 1964, էջ 136-145,
J. Lyons, Semantics, Vol. 2, Cambridge University Press, 1977, էջ 815-818.
J. Karst, Historische Grammatik des Kilikisch-Armenischen, Strassburg, 1901, S. 299-305:
Ա. Այտընեան, Քննական քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի, Վիեննա, 1866, մաս (2-րդ)` Քերականութիւն արդի հայերէն լեզուի, էջ 75,
Ս․ Ավետյան, Կու (Կը) մասնիկով կազմություններն արևելահայերենում (համաժամանակյա և տարաժամանակյա քննություն) // «Վէմ» համահայկական հանդես, 2021, թիվ 4 (76), հոկտեմբեր-դեկտեմբեր, էջ 136-149։
Ա․ Ղարիբյան, Հայոց լեզվի քերականության դասագիրք հինգերորդ և վեցերորդ դասարանների համար, Եր․, 1950, էջ 231։
Հ. Բարսեղյան, Արդի հայերենի բայի և խոնարհման տեսություն, Եր., 1953, էջ 235-245,
J. Dum-Tragut, Armenian: Modern Eastern Armenian, Amsterdam/Philadelphia, 2009, էջ 251-258։
Գ. Ջահուկյան, Ժամանակակից հայերենի տեսության հիմունքները, Եր., 1974, էջ 246։
Ս. Պալասանեան, Ընդհանուր տեսութիւն արեւելեան նոր գրաւոր լեզուի հայոց, Թիֆլիս, 1870, էջ 67-70, 73-74։
Ս. Պալասանեան, Քերականութիւն մայրենի լեզուի, Թիֆլիս, 1874, էջ 141-156:
J. Bybee, R. Perkins, W. Pagliuca, The Evolution of Grammar. Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World, Chicago-London, 1994, էջ156-157։
Մ․ Ասատրյան, Լոռու խոսվածքը, Եր․, 1968, էջ 124, նաև էջ 24-25։
Ս․ Ավետյան, Արդի արևելահայերենի կը- ապառնիի և ու- ապառնիի իմաստագործառութային փոխհարաբերության հարցի շուրջ // ԲԵՀ․ Բանասիրություն, Եր․, 2022, № 2 (38), էջ 22-35։
F. R. Palmer, Mood and Modality, 2nd ed., Cambridge University Press, 2001, էջ 104-106,
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
