Հրամայական եղանակը դասական հայերենում տիպաբանական և պատմական տեսանկյունից
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2021.12.3.040Keywords:
դասական հայերեն, ներգործաձև խոնարհում, կրավորաձև խոնարհում, աորիստի հիմք, միջին սեռ, վերջահանգ ցAbstract
Հայտնի է, որ դասական հայերենում հրամայականը հատուկ ձև ունի հիմնականում եզ. 2-րդ դեմքի համար, որը տարբեր կազմություններ, երբեմն էլ զուգաձևեր է հանդես բերում (հատկապես՝ կրավորաձև խոնարհման դեպքում. հմմտ. իմանամ, ացայ – իմա՛/իմա՛ց/իմացի՛ր, լուանամ, ացայ – լուա՛/լուացի՛ր, խօսիմ, եցայ – խօսեա՛/խօսեա՛ց ևն): Դասական հայերենի համապատասխան փաստերի համաժամանակյա և տարաժամանակյա վերլուծության հիման վրա ենթադրություն է արվում, որ նախագրային հայերենում շեշտահաջորդ վերջնավանկերի անկումից հետո միևնույն աորիստի հիմքը (որի վերջահանգ ց-ն բազմավանկ ցոյական հիմքերի դեպքում ընկել էր) սկզբնապես կիրառվում էր հրամ. եզ. 2-րդ դեմքի իմաստով և՛ ներգործաձև, և՛ կրավորաձև խոնարհման պարագայում (այսինքն՝ իմա՛, լուա՛, խօսեա՛ ևն): Իսկ աորիստի վերջահանգ ց-ով հիմքը և -իր վերջավորությամբ ձևը կրավորաձև հրամ. եզ. 2-րդ դեմքի նշանակությամբ (հմմտ. իմա՛ց/իմացի՛ր, լուացի՛ր, խօսեա՛ց ևն) սկսել են գործառել ավելի ուշ՝ ներգործաձև խոնարհում – կրավորաձև խոնարհում ձևաբանական տարբերակման, մասամբ էլ համակարգային ճնշման պահանջով: Ըստ այդմ՝ դասական հայերենում միջին սեռի մի խումբ բայերի հրամ. եզ. 2-րդ դ. ներգործակերպ ձևերը (հմմտ. նստիմ, նստայ – նի՛ստ, դառնամ, դարձայ – դա՛րձ, լուանամ, ացայ – լուա՛ ևն) պետք է դիտել իբրև հաճախագործածության շնորհիվ պահպանված մնացորդային կազմություններ:
References
A. Y. Aikhenvald, Imperatives and Commands, Oxford University Press, 2010.
J. H. Greenberg, Language Universals: With Special Reference to Feature Hierarchies, reprinted ed., Berlin/New York, 2005 [1966].
M. Haspelmath, Creating economical morphosyntactic patterns in language change, In: J. Good (ed.), Linguistic Universals and Language Change, Oxford, 2008.
O. Szemerényi, Introduction to Indo-European Linguistics, Oxford, 1996.
H. Rix, Historische Grammatik des Griechischen: Laut-und Formenlehre, 2., korr. Aufl., Darmstadt, 1992.
А. Мейе, Введение в сравнительное изучение индоевропейских языков, М.-Л., 1938.
R. S. P. Beekes, Comparative Indo-European Linguistics: An Introduction, 2nd ed., revised and corrected by M. de Vaan, Amsterdam/Philadelphia, 2011.
M. Meier-Brugger, Indogermanische Sprachwissenschaft, 9., durchgesehene und ergänzte Aufl., unter Mitarbeit von M. Fritz und M. Mayrhofer, Berlin/New York, 2010.
A. Meillet, Esquisse d’une grammaire comparée de l’arménien classique, 2nde éd., Vienne, 1936.
R. Schmitt, Grammatik des Klassisch-Armenischen mit sprachvergleichenden Erläuterungen, 2., durchgesehene Aufl., Innsbruck, 2007.
H. Jensen, Altarmenische Grammatik, Heidelberg, 1959.
Ա. Այտընեան, Քննական քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի, Վիեննա, 1866:
G. Klingenschmitt, Das altarmenische Verbum, Wiesbaden, 1982.
Ա. Աբրահամյան, Գրաբարի ձեռնարկ, Եր., 1976:
Ա. Բագրատունի, Հայերէն քերականութիւն ի պէտս զարգացելոց, Վենետիկ, 1852:
Գ. Աւետիքեան, Քերականութիւն հայկական, Վենէտիկ, 1815:
Հ. Աճառյան, Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի, հ. 4, Ա գիրք, Եր., 1959:
J. Klein, Classical Armenian Morphology, In: A. S. Kaye (ed.), Morphologies of Asia and Africa, Vol. 1, Winona Lake, Indiana, 2007.
A. Meillet, Altarmenisches Elementarbuch, Heidelberg, 1913.
Մ. Աբեղյան, Երկեր, հ. Զ, Եր., 1974:
Պ. Շարաբխանյան, Գրաբարի դաս¬ընթաց, Եր., 1974:
Նոր բառգիրք հայկազեան լեզուի, հ. 1-2 (Վենետիկ, 1836-1837):
S. Kemmer, The Middle Voice, Amsterdam/Philadelphia, 1993:
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2021 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
