Դասական հայերենում ապառնիություն արտահայտող ձևերի իմաստագործառութային քննություն
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:B/2022.13.3.066Keywords:
դասական հայերեն, ապառնիություն, ապառնի վերլուծական կառույց, ստորադասական եղանակ, իմաստագործառութային վերլուծություն, սպասելի ապառնի (կամ նախորոշված ապառնի)Abstract
Դասական հայերենում ապառնիություն արտահայտող երեք հիմնական ձևերի (ստորադասական եղանակի, սահմանական ներկայի և -ոց դերբայ + եմ օժանդակ բայ կառույցի) իմաստագործառութային վերլուծությունը Աստվածաշնչի տեքստի հիման վրա և հունարեն բնագրի համեմատությամբ մեզ հանգեցնում է հետևյալ հիմնական եզրակացություններին․ ա) դասական հայերենում սահմանական ներկայի գործածությունը ապառնիի իմաստով մասամբ բացատրվում է սահմանական ներկայի ընդհանուր տիպաբանական միտումով՝ երկրորդաբար արտահայտելու մոտալուտ և/կամ անխուսափելի ապառնիի իմաստ աշխարհի շատ լեզուներում, մասամբ էլ՝ հին հայերենի աճող ներհամակարգային միտումով, ըստ որի՝ սահամանական ներկան փոխարինում է ստորադասական եղանակին իր բոլոր գործառույթներով, ներառյալ սահմանական ապառնիի նշանակությամբ գործածությունը, բ) այդուհանդերձ, ստորադասական եղանակը հին հայերենում դեռ շարունակում է գործառել որպես ապառնիի արտահայտման առավել հաճախագործածական միջոց, այնպես որ ոչ միայն հունարենի ապառնի ժամանակը, այլև սահմանական ներկան (երբ վերջինս գործածվում է մոտալուտ և/կամ անխուսափելի ապառնիի իմաստով) դասական հայերենում հաճախ արտահայտվում են ստորադասական եղանակի միջոցով, գ) ինչ վերաբերում է -ոց դերբայ + եմ օժանդակ բայ ապառնի վերլուծական կառույցի իմաստագործառութային առանձնահատկություններին, համատեքստից կախված՝ այն արտահայտում է երեք հիմնական նրբիմաստներ․ սպասելի ապառնի (կամ նախորոշված ապառնի), կատարվելիք գործողության/եղելության անհրաժեշտություն կամ անխուսափելիություն և ինչ-որ բան անելու մտադրություն։
References
Ö. Dahl, Tense and Aspect Systems, Oxford: Basil Blackwell, 1985, էջ 110:
M․ Hilpert, Germanic Future Constructions: A usage-based approach to language change, Amsterdam/Philadelphia, 2008, էջ 49 հջ․։
B. Comrie , Tense, Cambridge University Press, 1985, էջ 44-45։
K․ Sampanis, The interplay between the future and the subjunctive mood in the diachrony of the Greek language // F. Lambert, R. Allan, Th. Markopoulos (eds.), The Greek Future and its History / Le futur grec et son histoire, Louvain-La-Neuve, Peeters, 2017, էջ 237-242։
J. Lyons, Semantics, Vol. 2, Cambridge University Press, 1977, էջ 815-818:
J. Klein, Classical Armenian Morphology, In: A. S. Kaye (ed.), Morphologies of Asia and Africa, Vol. 1, Indiana, Winona Lake, 2007, Ch. 37, էջ 1080-1081:
A. Meillet, Altarmenisches Elementarbuch, Heidelberg, 1913, էջ 112:
A. Meillet, Esquisse d’une grammaire comparée de l’arménien classique, 2nde éd., Vienne, 1936, էջ 128-129:
Ա. Բագրատունի, Հա¬յերէն քերականութիւն ի պէտս զարգացելոց, Վենետիկ, 1852, էջ 206:
H. Jensen, Altarmenische Grammatik, Heidelberg, 1959, էջ 120-121:
R. Godel, An Introduction to the Study of Classical Armenian, Wiesbaden, 1975:
R. Schmitt, Grammatik des Klassisch-Arme¬nischen mit sprach¬ver¬gleichenden Erläuterungen, 2., durch¬ge-sehene Auflage, Innsbruck, 2007, էջ 133, 150։
Հ. Ավետիսյան, Գրաբարի ստո¬րա¬¬դա¬սական եղա¬նակը և նրա ըմբռնումը հայ քերականության պատ¬մութ¬յան մեջ, Բան-բեր Երևանի հա¬¬¬¬մալ¬¬սարա¬նի, Եր., 1985, N 1, էջ 193-204:
Հ․ Աճառյան, Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի, հ․ 4, Ա գիրք, Եր․, 1959, էջ 60-61։
Մ․ Աբեղյան, Երկեր, հ․ Զ, Եր․, 1974, էջ 747։
Վ․ Չալըխեանց, Քերականութիւն հայկազեան, Վիէննա, 1844, էջ 58։
Ա. Այտընեան, Քննական քերականութիւն աշխարհաբար կամ արդի հայերէն լեզուի, Վիեննա, 1866, մաս՝ Համառօտ տեսութիւն գրաբար հայերէն լեզուի, էջ 450։
D. B. Wallace, Greek Grammar Beyond the Basics, Grand Rapids, Michigan, Zondervan Publishing House, 1996, էջ 463-468:
Մ․ Աբեղյան, Հայոց լեզվի տեսություն, Եր․, 1965, էջ 304-305։
Ա․ Աբրահամյան, Գրաբարի ձեռնարկ, Եր․, 1976, էջ 211 հջ․:
Վ․ Առաքելեան, Գրաբարի քերականութիւն, Եր․, 2010, էջ 193:
Պ․ Շարաբխանյան, Գրաբարի դասընթաց, Եր․, 1974, էջ 213-215:
Լ․ Խաչատրյան, Գ․ Թոսունյան, Գրաբարի դասագիրք, Եր․, 2004, էջ 227, 231-232:
Վ․ Համբարձումյան, Գրաբարի ձեռնարկ, Եր․, 2018, էջ 239, 248 հջ․:
Հ․ Ավետիսյան, Ռ․ Ղազարյան, Գրաբարի ձեռնարկ, Եր․, 2007, էջ 167-169:
Գ․ Խաչատրյան, Գրաբար, Եր․, 2014, էջ 208, 232-233։
Э. Г. Туманян, Древнеармянский язык, М., 1971, էջ 357, 412։
Լ․ Հովհաննիսյան, Դասական գրաբարի բայական ժամանակների կիրառությունը // Լեզվի և ոճի հարցեր, պր․ III, Եր․, 1975, էջ 316-318։
Ա․ Յուզբաշյան, Գրաբարի սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի բայաձևերը և նրանց ձևագործառական հետագա զարգացումը, Եր․, 2000, էջ 25-36։
W. W. Goodwin, Syntax of the Moods and Tenses of the Greek Verb, rewritten and enlarged, Ginn and Company, 1897, էջ 20։
Ս․ Ավետյան, Արդի արևելահայերենի կ(ը)- ապառնիի և -ու ապառնիի իմաստագործառութային փոխհարաբերության հարցի շուրջ // Բանբեր Երևանի համալսարանի․ Բանասիրություն, 2022, № 2, էջ 28- 31։
Th. Markopoulos, The Future in Greek From Ancient to Medieval, Oxford University Press, 2009, էջ 20-33, 47-59։
՝ J. Karst, Historische Grammatik des Kilikisch-Armenischen, Strassburg, 1901, էջ 306:
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
