Հայաստանի Հանրապետության հարաբերությունները Համաձայնության պետությունների (Անտանտ) և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ (1919 փետրվար-1920 հունվար)
DOI:
https://doi.org/10.46991/BYSU:D/2024.15.1.005Keywords:
Հայաստանի Հանրապետություն, Համաձայնության պետություններ, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Ֆրանսիա,, Անգլիա, Ռուսաստանի խորհրդային և ոչ խորհրդային (հակաբոլշևիկյան) պետական կազմավորումներ, Օսմանյան Թուրքիա, Վրաստան, ԱդրբեջանAbstract
Հոդվածում համակողմանիորեն ներկայացվում և ամբողջացվում են այն հիմնական պատճառները, թե ինչու Հայաստանի Հանրապետությունն իր գոյության առաջին փուլում (1918 թթ. հունիս-նոյեմբեր) չէր կարող ինքնուրույն և ազատ արտաքին քաղաքականություն վարել և դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատել Համաձայնության դաշինքի՝ Անտանտի մեծ դաշնակիցների և դաշինքին հարող պետությունների հետ:
Առաջին աշխարհամարտում օսմանյան Թուրքիայի և նրա դաշնակիցների վերջնական պարտությամբ ստեղծված աշխարհաքաղաքական բարենպաստ նոր իրադրությունում Հայաստանի Հանրապետությունն այլևս ազատ էր տնօրինելու իր արտաքին քաղաքականությունը և կարող էր դիվանագիտական ավելի ակտիվ հարաբերություններ հաստատելու ջանքեր գործադրել Անտանտի՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների, Ֆրանսիայի, Անգլիայի և Հայաստանի Հանրապետության համար ավելի քան կենսական և անվտանգային նշանակություն ունեցող Ռուսաստանի խորհրդային և ոչ խորհրդային (հակաբոլշևիկյան) պետական կազմավորումների և այլ պետությունների հետ:
Քննության է առնվում քաղաքական նոր պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքականության առաջնային խնդիրներից մեկը՝ հարաբերությունների հաստատումը Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետ: Բացահայտվում և ցույց են տրվում նաև այդ հարաբերությունների հաստատման քաղաքական, դիվանագիտական, տեխնիկական բազմաթիվ ու բազմաբնույթ դժվարությունները և խոչընդոտները:
References
Г. А. Петросян, Закавказье в дипломатических перипетиях: становление Армянской независимой государственности (февраль 1917 – июнь 1918 гг.), Ер.: изд-во ЕГУ, 2019, էջ 249-298:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 35, թ. 1а, 2а, 5а, 7а, 9а:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 32, թ. 6:
‹‹Հայրենիք›› ամսագիր, Բոստոն, 1924, հունիս, էջ 78:
Գեղամ Պետրոսյան, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային դրությունը և արտաքին քաղաքականությունը 1918-1920 թթ., գիրք առաջին, 2023, ԵՊՀ հրատ., էջ 174-197, 287-314:
ՀԱԱ, ֆ. 4033, ց. 2, գ. 962, թ. 103:
Յովհ. Քաջազնունի, Հ. Յ. Դաշնակցութիւնն անելիք չունի այլեւս, Վիեննա, 1923, էջ 32:
Ռուբէն, Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները, Է հատոր, Թեհրան, 1982, էջ 27:
Ս. Վրացյան, Կեանքի ուղիներով, Դէպքեր, Դէմքեր, Ապրումներ, Ե հատոր, Բէյրութ, 1966, էջ 14:
Российский государственный архив социально-политической истории (այսուհետև՝ РГ АСПИ), ф. 71, оп. 35, д. 195, л. 151:
Ллойд Джордж Д., Правда о мирных договорах, т. 1, М., 1957, էջ 274-276, 279-280, Черчилль У., Мировой кризис, М., 1932, էջ 157:
Революция и гражданская война в описаниях белогвардейцев, М., 1991, ″Вопросы истории″, N1, 1994, էջ 126, Деникин А., Очерки русской смуты: В. 3 книгах.-Книга 3/Т. 4, Т 5. Вооруженные силы Юга России, с. 204.
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 2, գ. 59, թ. 1:
Լիլիթ Հովհաննիսյան, Հայկական հարցը և մեծ տերությունները 1914-1917 թվականներին, Եր., 2008, էջ 146-147:
Արմենուհի Ղամբարյան, Հայաստանի առաջին Հանրապետության քաղաքացիական առաքելությունն ԱՄՆ (1919 թ. վերջ – 1920 թ. սկիզբ), ‹‹Պատմաբանասիրական հանդես››, N 3, Եր., 2021, էջ 136:
Ռ. Հովհաննիսյան, Հայաստանի Հանրապետություն: Առաջին տարին, 1918-1919, հատոր I, Եր., 2005, էջ 280:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 193, մաս II, թ. 428, 459, գ. 35, թ. 118:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 193, մաս II, թ. 435:
‹‹Դրօշակ›› ամսագիր, Բոստոն, 1928, N5, մայիս, էջ 132:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 35, թ. 88:
‹‹Հայաստանի աշխատավոր›› լրագիր, Եր., 9 օգոստոսի, 1919:
Деникин А., Очерки русской смуты: В 3 книгах. – Книга 3/Т. 4, Т. 5. Вооруженные силы Юга России, с. 205.
ՀԱԱ, ֆ. 223, ց. 1, գ. 76, թ. 25, ֆ. 199, ց. 1, գ. 23, մաս I, թ. 143, 145, գ. 32, թ. 176, ֆ. 200, ց. 1, գ. 243, թ. 73, ֆ. 201, ց. 1, գ. 42, թ. 16, ֆ. 276, ց. 1, գ. 101, թ. 16, գ. 120, թ. 61:
Государственный архив Российской Федерации (այսուհետև՝ ГА РФ), ф. 446, оп. 1, д. 19, л. 28:
Деникин А., Очерки русской смуты: В 3 книгах. – Книга 3/Т. 4, Т. 5. Вооруженные силы Юга России, էջ 205:
ГА РФ, ф. 446, оп. 1, д. 39, л. 96:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 35, թ. 88:
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 39, л. 90:
‹‹Նոր աշխատավոր›› լրագիր, Թիֆլիս, 21 օգոստոսի, 1919։
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 2, գ. 37, թ. 1:
‹‹Նոր աշխատավոր›› լրագիր, Թիֆլիս, 27 օգոստոսի, 1919։
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 2, գ. 37, թ. 7։ Տես նաև ‹‹Նոր աշխատավոր›› լրագիր, Թիֆլիս, 27 օգոստոսի, 1919։
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 2, գ. 37, թ. 7։ Տես նաև ‹‹Նոր աշխատավոր›› լրագիր, Թիֆլիս, 27 օգոստոսի, 1919։
ԳԱԹ, ՀՅԴ արխիվ, Բոստոն, N 4063։
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 39, л. 104:
‹‹Նոր աշխատավոր›› լրագիր, Թիֆլիս, 7 սեպտեմբերի, 1919։
ՀԱԱ, ֆ. 4033, ց. 6, գ. 293, թ. 43։
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 39, л. 104:
ՀԱԱ, ֆ. 276, ց. 1, գ. 101, թ. 90, գ․ 183, թ․ 39։
‹‹Նոր աշխատավոր›› լրագիր, Թիֆլիս, 7 սեպտեմբերի, 1919։
‹‹Յառաջ›› լրագիր, Եր., 23 հոկտեմբերի, 1919։
ՀԱԱ, ֆ. 276, ց. 1, գ. 101, թ. 92, գ․ 183, թ․ 36։
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 34, л. 79:
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 39, л. 104: Տես նաև Деникин А., Очерки русской смуты: В 3 книгах. – Книга 3/Т. 4, Т. 5. Вооруженные силы Юга России, էջ 251:
ՀԱԱ, ֆ. 4033, ց. 6, գ. 293, թ. 43-44։
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 34, л. 96-98.
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 34, л. 96.
Российский государственный архив социально-политической истории (այսուհետև՝ РГА СПИ), ф. 71, оп. 35, д. 195, л. 205-206:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 164, թ. 54, ֆ․ 276, ց․ 1գ․ 188, թ․ 1, 3։
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 39, л. 95:
Քաղվածքներ ՀՅԴ 9-րդ ընդհանուր ժողովի որոշումներից, Եր., 1920, էջ 5-6։
ГА РФ, ф. 5827, оп. 1, д. 160, л. 1-2, տես նաև Россия антибольшевитская из белогвардейских и эмигрантских архивов, с. 353.
Штейн Б., Русский вопрос на Парижской конференции (1919-1920 г.г.), М., 1949, էջ 348:
ՀԱԱ, ֆ. 278, ց. 1, գ. 10, թ. 36:
ՀԱԱ, ֆ. 43, ց. 1, գ. 124, թ. 19, տես նաև Борьян Б ., Армения международная дипломатия и СССР, часть II, Москва-Ленинград, 1929, էջ 65:
‹‹Հայրենիք›› ամսագիր, Բոստոն, 1926, հոկտեմբեր, էջ 92:
ՀԱԱ, ֆ. 200, ց. 1, գ. 555, մաս I, թ. 40, 56, նաև՝ ‹‹Աշխատավոր›› լրագիր, Թիֆլիս, 17 հունվարի, 1920:
Ալ. Խատիսեան, Հայաստանի Հանրապետութեան ծագումն ու զարգացումը, էջ 196:
ГА РФ, ф. 446, оп. 2, д. 36, л. 98, նաև՝ ‹‹Յառաջ›› լրագիր, Եր., 3 փետրվարի, 1920, Армения и советско-турецкие отношения в дипломатических документах 1945-1946 гг. (Ред.: А. Киракосян) Ер., 2010, էջ 18:
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Բանբեր Երևանի համալսարանի
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
